Wstęp 201
Pamiętajcie: nazywam się Nachum Grzywacz”, a jego słowa są dziś jednymi z bardziej znanych świadectw z getta warszawskiego.
Landau (1926–1943)
W niniejszym tomie został opublikowany również fragment pamiętnika prowadzonego przez Margolit (Emilię) Landau23, córkę Aleksandra Landaua, kierownika szopu, współpracownika „Oneg Szabat”. Swoje osobiste zapiski siedemnastolatka, działaczka Ha-Szomer Ha-Cair, a wkrótce także Żydowskiej Organizacji Bojowej prowadziła w języku polskim. Niestety, zachowały się jedynie trzy wpisy – z lutego 1942 r. Nie wiadomo nawet, czy powstały kolejne. Wydaje się, że ich wartość stanowi nie tyle baza faktograficzna, której są one niemal pozbawione, ile osobisty, emocjonalny przekaz. Warto pamiętać, że w październiku 1942 r. autorka wraz z Eliahu Różańskim i Mordechajem Growaserem wykonała wyrok śmierci na Jakubie Lejkinie24, a w styczniu 1943 r. była członkiem grupy dowodzonej przez Mordechaja Anielewicza, która pierwsza stawiła zbrojny opór Niemcom. W powstaniu kwietniowym walczyła w pierwszym oddziale ŻOB. Zginęła w walce ulicznej, gdy z oddziałem Anielewicza prowadzono ją na Umschlagplatz. Była pierwszą kobietą w getcie warszawskim, która rzucała granaty w SS i w niemieckich żandarmów25.
Tekst pamiętnika uzupełnia opracowanie pt. „Młodzież pracująca”, które wygląda na konspekt mający służyć przedstawieniu dziejów młodzieży żydowskiej w czasie wojny. Całość tworzy interesujący obraz wewnętrznych przeżyć autorki i może służyć jako podstawa do stworzenia rysu psychologicznego tej ważnej postaci żydowskiego ruchu oporu w getcie.
Szwarcbard (1896–1942)
Osobną kategorię w niniejszym tomie stanowią teksty Mordechaja Szwarcbarda. Noszą one tytuł „Aktualności” ("אמויד־ינינעמ") i obejmują okres od grudnia 1939 do czerwca 1941 r.26Szwarcbard był jednym z najbardziej wytrwałych i pracowitych członków zespołu „Oneg Szabat”. Zostawił po sobie najliczniejszy zbiór dokumentów, na który składają się zarówno własne teksty, jak i odpisy różnych materiałów. Kopiował relacje i dokumenty urzędowe, niektóre, powstałe w języku polskim lub niemieckim, zapisywał alfabetem hebrajskim. Zrobił też wiele odpisów z notatek Emanuela Ringelbluma. Jego rękopisy pojawiają w blisko 17027dokumentach kolekcji i zostały wielokrotnie
