432 Słownik terminów
Volksdeutsch
(od niem. Volksdeutscher, etniczny Niemiec) – w czasie II wojny światowej określenie osób, które mieszkały poza terytorium Rzeszy i podpisały niemiecką listę narodowościową – volkslistę.
Wacha
(niem. Wache, straż, posterunek) – warta przy bramach getta (tzw. wylotach). Składała się ona z tzw. żandarmerii (Schutzpolizei), miejskiej formacji niemieckiej Policji Porządkowej od strony zewnętrznej, oddziału wartowniczo-konwojowego policji granatowej przy murach getta i Żydowskiej Służby Porządkowej od wewnątrz.
Wachmeister, wachmajster
(z niem.) – kierownik straży, wachy.
Wehrmacht
– siły zbrojne III Rzeszy składające się z sił lądowych (Heer), lotnictwa (Luftwaffe) oraz marynarki wojennej (Kriegsmarine). Ich powołanie w 1935 r. stanowiło naruszenie traktatu wersalskiego z 1919 r.
Werkschutz
(niem. straż fabryczna) – straż składająca się z oddziałów niemieckich, ukraińskich i żydowskich, która pełniła funkcje policyjne w przedsiębiorstwach niemieckich (szopach).
Werterfassung(stelle)
– instytucja SS zajmująca się gromadzeniem, porządkowaniem i spieniężaniem mienia po zamordowanych Żydach. W getcie szczątkowym zatrudniała ok. 4 tys. Żydów.
Wysiedlenie
– synonim wywózki do ośrodków zagłady; termin wprowadzony przez Niemców, wszedł w niemal powszechne użycie.
Zakład Zaopatrywania
– urząd założony w grudniu 1940 r., zajmował się aprowizacją getta, zatwierdzając zamówienia sklepów na artykuły spoza getta. Początkowo funkcjonował jako agenda Rady Żydowskiej, we wrześniu 1941 r. uniezależnił się. Na jego czele stał Abraham Gepner.
Żydowska Organizacja Bojowa, ŻOB
– organizacja wojskowa utworzona w getcie warszawskim na krótko 28 lipca 1942 r., reaktywowana pod koniec października 1942 r., podporządkowana politycznej reprezentacji Żydów warszawskich – Komisji Koordynacyjnej Żydowskiego Komitetu Narodowego i Bundu. ŻOB stawiła opór Niemcom w czasie akcji likwidacyjnej w styczniu 1943 r. i w powstaniu w getcie w kwietniu–maju 1943 r. W okresie istnienia getta szczątkowego ŻOB przeprowadzała akcje ekspropriacyjne w getcie i wykonywała wyroki śmierci na kolaborantach.
Żydowska Samopomoc Społeczna, ŻSS
– oficjalna organizacja pomocy społecznej (nazwa ŻSS była używana od lutego 1940 r., a formalnie została przyjęta 29 maja 1940 r.), której zalążki powstały we wrześniu 1939 r. w Warszawie w postaci Komisji Koordynacyjnej Organizacji Społecznych i Opiekuńczych (KK), początkowo działającej wspólnie ze Stołecznym Komitetem Samopomocy Społecznej. Na początku 1940 r. KK z organizacji o zasięgu lokalnym (Warszawa i okolice) została przekształcona w organizację działającą w całym GG. Prezesem ŻSS był Michał Weichert (do lipca 1944 r.). Pod szyldem ŻSS działały różne organizacje społeczne i kulturalne, m.in. CENTOS, TOZ, ORT. Lokalne jednostki ŻSS zajmowały się tworzeniem i zaopatrywaniem schronisk dla uchodźców, sierocińców, domów starców, kuchni ludowych, rozdzielały produkty żywnościowe.
Żydowska Służba Porządkowa
(niem. Jüdischer Ordnungsdienst), zwana też policją żydowską – organizacja tworzona w gettach, oficjalnie podporządkowana radom żydowskim, faktycznie zaś władzom niemieckim. Do jej zadań należało sprawowanie warty przy bramach getta, egzekwowanie przymusu pracy, uczestniczenie w działalności przeciwepidemicznej. W pierwszym okresie wielkiej akcji deportacyjnej w lecie 1942 r. policja żydowska eskortowała mieszkańców getta na Umschlagplatz. W Warszawie Służba Porządkowa stała się synonimem korupcji i nadużyć władzy,
