Tytuł:Wegn dem "Leksikon fun jidiszn teater" [O "Leksykonie teatru jidysz"]
Sygnatura: mb103
Autor: Zilbercwejg Zalmen
Źródło: "Literarisze Bleter" 1926, nr 132, s. 755-756
Opis: Obszerna informacja nadesłana przez Autora (znanego w Polsce, ale przebywającego aktualnie w USA) o przygotowywanej publikacji dotyczącej teatru jidysz, z prośbą o pomoc i współpracę.
Zalmen Zylbercwajg już od kilku lat zajmuje się zbieraniem materiałów do redagowanego leksykonu teatru jidysz. Początkowo miał to być rodzaj "pinkasu" (tj. kroniki). Miał się składać z następujących 5 części: 1) historia teatru jidysz od I wojny światowej począwszy; 2) szereg poważnych esejów ["majmorim"] największych ekspertów ["mumchim"] od czasów najstarszych do najaktualniejszych; 3) wykaz ["reszime'] bibliograficzny całego drukowanego repertuaru teatru jidysz (sztuki wraz ze streszczeniami); 4) wspomnienia aktorów i działaczy teatralnych; 5) leksykon [biograficzny] żydowskich [jidyszowych] aktorów, dramaturgów, tłumaczy, recenzentów i działaczy ["askonim"] teatralnych. Wybór daty początkowej wynikał z jednej strony ze stanu badań (książki I. Schippera i B. Gorina obejmujące historię teatru jidysz do I wojny), z drugiej strony z faktu pojawienia się po 1914 r. interesujących zjawisk teatralnych wartych utrwalenia (Wilner Trupe, Kunst Teater Maurice'a Schwartza, Państwowy Teatr Jidysz w Moskwie). Repertuar miał kontynuować, uzupełniać i korygować wykaz zamieszczony w książce B. Gorina. Co ciekawe, przeznaczony miał być dla praktyków teatralnych (zespołów jidysz zawodowych i amatorskich). Dlatego obejmować miał streszczenie, wykaz postaci oraz opis dekoracji, aby trupy rozważające wystawienie jakiejś pozycji mogły wstępnie ocenić, czy posiadają stosowne siły i środki. Publikacja miała zostać wzbogacona o wspomnienia uczestników wydarzeń, dotychczas rozrzucone w prasie żydowskiej na całym świecie. Ponieważ jednak zadanie bardzo się rozrosło, autor postanowił zacząć od samego leksykonu, rezygnując na razie z myśli o kompleksowym "pinkasie".
Słowa kluczowe: teatr, ważne postaci
Uwagi: Zalmen Zylbercwajg (1894-1972) historyk teatru jidysz i leksykograf. Urodził się w Ozorkowie koło Łodzi. Na początku występował w amatorskich zespołach jidysz i hebrajskich, potem w zawodowych trupach jidysz, następnie prowadził własny zespół teatralny jidysz oraz tłumaczył europejski repertuar dramatyczny na jidysz (dla potrzeb konkretnych trup). "Leksikon fun jidiszn teater" był jego dziełem życia. Zbierał do niego materiały od 1922 r. w Polsce, Palestynie, Europie Wschodniej, Zachodniej i Północnej. W 1937 r. wyjechał na stałe do USA. Śmierć zastała go po wydaniu 6 tomów, kiedy zebrał już materiały do tomu 7. Opublikowane tomy obejmują 3066 stron (ponad 6000 szpalt) zawierających biogramy ponad 3000 osób (w tym ponad 800 kobiet), a także hasła poświęcone zespołom, instytucjom, organizacjom oraz zbiorczo-przekrojowe. Poszczególne tomy ukazywały się w różnych miejscach świata: t. 1 w Nowym Jorku w 1931 r, t. 2 w Warszawie w 1934, t. 3 w Nowym Jorku w 1959, t. 4 w Nowym Jorku w 1963, t. 5 w Mexico City w 1967, t. 6 w Mexico City w 1969.
W streszczonym tekście uderza: niezwykle szeroki zakrój pierwotny dzieła, oryginalność [zacytowane w kilku miejscach słowa pochodzenia hebrajskiego wskazują, że nie opierał się na istniejących informatorach i leksykonach nieżydowskich], silny związek z praktyką (publikacja powstawała z myślą o zespołach amatorskich i zawodowych, w bliskiej współpracy ze związkami artystów żydowskich). W końcu i tak ogromne dzieło nie ograniczyło się do teatru jidysz po I wojnie światowej, ale autor włączył też hasła dotyczące początków (wraz z purimszpilami i twórczością śpiewaków brodzkich). W nadesłanym do "Literarisze Bleter" tekście Zylbercwajg podał dwa adresy (jeden w Łodzi, drugi w Nowym Jorku), na które można było nadsyłać przeznaczone do jego użytku materiały biograficzne, uzupełnienia i aktualizacje, a także (do zwrotu) jidyszowe sztuki teatralne.
Wszystkie tomy "Leksikon fun jidiszn teater" znajdują się w zbiorach Biblioteki ŻIH.