„Cajt-fragn”, nr 3, grudzień 1941 [10] 759
Nadeszła wojna Związku Sowieckiego z Niemcami. W toku tej wojny okazało się, że dzięki tej ofierze, jaką poniosły masy rosyjskie przez swój niski poziom życia, stało się możliwe, by armia sowiecka zdobyła ogromne uzbrojenie, które dało możliwość stawienia oporu hitlerowskiej machinie wojennej.
W Związku Sowieckim rzeczywiście brakowało ubrań i butów, musiano bowiem produkować czołgi, samoloty i broń maszynową. Był po prostu tylko jeden wybór: albo wyższy poziom życia mas i zarazem zmniejszenie wzrostu przemysłu ciężkiego, a zarazem całego przemysłu wojennego, albo przeciwnie, więcej czołgów, ale za to niższy standard życiowy. Czy można dziś oszacować jakby to było, gdyby na przykład ogólny stan życia w Związku Sowieckim polepszył się o 25 procent, ale z tego powodu wyprodukowano by 150 mniej procent czołgów, amunicji lub ubrań dla Armii Czerwonej?
Widzimy zatem, że w toku wspólnej walki przeciw faszyzmowi zachodzi u nas rewizja w naszym stosunku do Związku Sowieckiego. Nie wątpimy, że to samo ma teraz miejsce w szeregach angielskich, amerykańskich socjalistów. Także bowiem w samej Anglii odbywa się obecnie rozbudowa przemysłu wojennego kosztem konsumpcji, ponieważ także tam stoi się przed wyborem: węgiel dla fabryk produkujących czołgi albo dla fabryk wytwarzających materiały dla zakładów odzieżowych [produkujących] dla ludności.
Nie jest możliwe, by także po drugiej stronie, bolszewickiej, nie zachodziła ewolucja. Do walki z Niemcami zmobilizowane zostało z pewnością całe społeczeństwo. Inaczej z Hitlerem nie da się prowadzić wojny. Jest to wojna totalna, gdzie walczy nie tylko front, nie tylko armia, lecz cała ludność cywilna od młodych po starych. Z każdej jednostki wydobyć trzeba maksimum. To zaś nastąpić może tylko wówczas, gdy zbudzi się twórcze siły drzemiące w masach, gdy wzbudzi się ich inicjatywę [19], gdy wyzwoli się ich samodzielność, gdy pozwoli się im organizować, a przede wszystkim, gdy podniesie się je uduchowieniem, entuzjazmem dla wielkiej idei. Tylko tą metodą przeciwstawić się można narodowosocjalistycznej machinie wojennej siłą, która zdolna jest ją powstrzymać i złamać.
Czy można sobie [choć] na chwilę wyobrazić, że to wszystko wydobędzie z mas rosyjskich NKWD i pistolety politruków?297 Sowiecka biurokracja, dyktatura ponad proletariatem, rozstrzeliwanie każdej swobodnej myśli, nie będzie w stanie uskrzydlić mas w Związku Sowieckim. Nie można tam zastosować metod, jakie stosowano wcześniej, jak np. kara więzienia za spóźnienie się do pracy.
W toku wojny dojść musi do ewolucji reżimu stalinowskiego w kierunku prawdziwej demokracji robotniczej, tzn. takiego systemu, gdzie zdanie masom nie będzie narzucane przemocą, przymusem, ale tylko w rezultacie wolnej woli większości społeczeństwa. Nie może przecież być tak, by właśnie w Związku Sowieckim, gdzie pobudza się masy do walki w imię socjalizmu, w imię wyzwolenia robotników na całym świecie, by właśnie tam masy, które bez wątpienia cierpiały całą ostrość przedwojennego, politycznego reżimu stalinowskiego, nie oddziaływały i nie naciskały na tenże reżim, by zmienił się w system demokracji socjalistycznej.
Zmienia się, i już się zmienił na wielu obszarach stosunek Związku Sowieckiego do demokracji, wolności i partii socjalistycznych.
