810 Słownik skrótów i terminów częściej występujących w tekście
Uchodźcy – Żydzi zmuszeni do opuszczenia swoje miejsca zamieszkania, ale bez wskazania konkretnego miejsca do osiedlenia.
Umschlagplatz (z niem. Plac Przeładunkowy) – bocznica kolejowa u zbiegu ulic Stawki i Dzikiej w Warszawie, gdzie odbywała się wymiana towarów między gettem a tzw. stroną aryjską. W czasie akcji deportacyjnych do ośrodka zagłady w Treblince miejsce gromadzenia ludzi przed załadowaniem ich do wagonów.
Urząd do Walki z Lichwą i Spekulacją – urząd z siedzibą przy ul. Leszno 13, popularnie nazywany „Trzynastką”. Agentura gestapo w getcie warszawskim, funkcjonująca od jesieni 1940 do lipca 1941 r. „Trzynastka” była zorganizowana na wzór Żydowskiej Służby Porządkowej. Choć do jej oficjalnych obowiązków należało zwalczanie paskarstwa w getcie warszawskim, w rzeczywistości jednak jej członkowie zajmowali się głównie wymuszeniami i szmuglem. Przy „Trzynastce” zorganizowano wiele agend, których zadania pokrywały się z instytucjami Rady Żydowskiej, w tym Komisaryczny Zarząd Zabezpieczenia Nieruchomości i Żydowskie Pogotowie Ratunkowe. Na czele „Trzynastki” stał uchodźca z Łodzi, Abraham Gancwajch.
Wacha (od niem. Wache, straż, posterunek) – warta przy bramach getta (tzw. wylotach). Składała się ona z tzw. żandarmerii (Schutzpolizei) – miejskiej formacji niemieckiej policji porządkowej od strony zewnętrznej, oddziału wartowniczo-konwojowego policji granatowej przy murach getta i Żydowskiej Służby Porządkowej od wewnątrz.
Zakład Zaopatrywania – urząd założony w grudniu 1940 r., zajmował się aprowizacją getta, zatwierdzając zamówienia sklepów na artykuły spoza getta. Początkowo funkcjonował jako agenda Rady Żydowskiej, we wrześniu 1941 r. uniezależnił się. Na jego czele stał Abraham Gepner.
Żydowska Samopomoc Społeczna (ŻSS) – oficjalna organizacja pomocy społecznej (nazwa ŻSS była używana od lutego 1940 r., a formalnie została przyjęta 29 maja tr.), której zalążki powstały we wrześniu 1939 r., w Warszawie, w postaci Komisji Koordynacyjnej Organizacji Społecznych i Opiekuńczych (KK), początkowo działającej wspólnie ze Stołecznym Komitetem Samopomocy Społecznej. Na początku 1940 r. KK z organizacji o zasięgu lokalnym (Warszawa i okolice) została przekształcona w organizację działającą w całym Generalnym Gubernatorstwie. Prezesem ŻSS był Michał Weichert (do lipca 1944 r.). Pod szyldem ŻSS działały różne organizacje społeczne i kulturalne, m.in. CENTOS, TOZ, ORT. Lokalne jednostki ŻSS zajmowały się tworzeniem i zaopatrywaniem schronisk dla uchodźców, sierocińców, domów starców, kuchni ludowych, rozdzielały produkty żywnościowe.
Żydowska Służba Porządkowa (Jüdischer Ordnungsdienst), zwana też policją żydowską – organizacja tworzona w gettach polskich, oficjalnie podporządkowana radom żydowskim, faktycznie jednak władzom niemieckim. Do jej zadań należała warta przy bramach getta, egzekwowanie przymusu pracy, uczestniczenie w działalności przeciwepidemicznej. W pierwszym okresie wielkiej akcji deportacyjnej latem 1942 r. policja żydowska eskortowała mieszkańców getta na Umschlagplatz. W Warszawie stała się synonimem korupcji i nadużyć władzy, choć w jej działalność, szczególnie w pierwszym okresie, zaangażowana była pewna liczba przedwojennych działaczy społecznych i osób o dużym autorytecie moralnym. Komendantem Żydowskiej Służby Porządkowej był Józef Szerzyński.
Słownictwo związane ze świętami i obrzędami żydowskimi
Chasydyzm (hebr. chasid – pobożny) – ruch religijny o charakterze mistycznym zapoczątkowany w XVIII w. na terenie Podola i obej-
