wolą raczej umrzeć w swoich mieszkaniach, niż tułać się na obczyźnie. Za 10 marek przerzuca się Żydów z Łodzi do Generalnego Gubernatorstwa.
Codziennie przybywają tysiące żydowskich jeńców wojennych. Problem odzieży.
Nie wolno im nosić wojskowych mundurów, a nie mają cywilnych.
Interesujące wydarzenie z Eljo[wiczem]457, malarzem, złapano go do pracy przy
czołgach. Dobrze napalił w piecu, spytali, skąd to umie. „Jestem artystą malarzem”. Poprosili go, żeby malował. Maluje już szóstą osobę i coraz wyższej rangi. Otrzymuje honorarium 150 za obraz, zaświadczenie, na każdym obrazie napisano nazwisko malarza. Dobre portrety.
Dwudziestego szóstego lutego wydano rozporządzenie w sprawie rejestracji458.
hPogłoski o okrucieństwach w gmachu Sejmu. Pierwszego dnia okrucieństwa
w oddzielnym pokoju, następnie były ćwiczenia, jak chwytać pejsy [?] rękami i nogami. Jeśli ubranie z twarzy spadnie dają a[...]a. Jeden czuł, że ręce są jeszcze ciepłe. Biją po uszach i po głowie. Dwie osoby zabite. Ludzie wracają stamtąd na wpół obłąkani, pracują tam dwa tygodnie. Gdy zabijają, pracujący Żydzi [muszą stać] twarzą do ściany. Rabin rzucił klątwę [?] na chrześcijanh.
Boją się być dobrzy. [Niemiec] rozmawiał grzecznie, uprzejmie z Żydem, zauważył
innego [Niemca], więc krzyknął: „iAber schnell, los!i”459, i zaklął.
Cena złota spadła z 80 na 40 [zł], dolar 100.
Skreśla się [z listy adwokackiej] polskich adwokatów, którzy mają żony Żydówki
lub aplikantów Żydów. Każdy musi podpisać, że nigdy nie występował przeciwko tamtym. Polityków i innych wybitnych Polaków skreślono, zostało tylko kilkuset polskich adwokatów. Adwokat endecki, który głosował [kiedyś] za aryjskim paragrafem460, jest teraz dumny ze skreślenia go z listy [adwokatów] za zatrudnianie aplikanta Żyda461.
gettem łódzkim kładł szczególny nacisk na produktywność i korzyści ekonomiczne dla Niemców, co być może sprawiło, że getto przetrwało aż do sierpnia 1944 r. Jednak opinie na temat działalności Rumkowskiego są niezwykle zróżnicowane, a jego osoba budzi do dziś wiele kontrowersji; zob. Losy Żydów łódzkich, passim; J. Baranowski, Chaim Mordechaj Rumkowski – kolaborant czy zbawca?, w: Zagłada Żydów na polskich terenach wcielonych do Rzeszy..., s. 169–175; „Słuchają
słów Prezesa...”. Księga przemówień Chaima Mordechaja Rumkowskiego, red. i oprac. A. Sitarek, M. Trębacz, Łódź 2011.
457 Maksymilian Eljowicz (1890–1942), malarz i grafik. W getcie wykonał m.in. witraże do sali recepcyjnej w budynku Judenratu, potem pracował w fabryce osełek, później w szopie A.H.G-Zimmermann. Zginął w Treblince.
458 Chodzi o rejestrację Żydów do robót przymusowych; zob. Landau 1, s. 305 (zapis z 28 lutego 1940 r.).
459 Ale szybko, już! (niem.).
460 W latach 30. w środowisku adwokatury polskiej nasiliły się żądania wprowadzenia tzw. paragrafu aryjskiego, czyli ograniczenia lub całkowitego zakazu wykonywania zawodu adwokata dla Żydów. Tu być może chodzi o walne zgromadzenie adwokatów Izby Warszawskiej z 27 listopada 1937 r., na którym 380 adwokatów domagało się wprowadzenia numerus clausus w izbach adwokackich
oraz zagwarantowania Polakom większości we władzach adwokatury; szerzej o tym zob. S. Rudnicki, Walka o zmianę ustawy o adwokaturze w II Rzeczypospolitej, KHŻ, 2002, nr 1, s. 49–61.
461 Być może Leon Nowodworski (1889–1941), adwokat i działacz Stronnictwa Narodowego, w czasie okupacji dyrektor Departamentu Sprawiedliwości w Delegaturze Rządu na Kraj; por. Kapłan, s. 62 (zapis z 1 listopada 1939 r.).
