Z obozów pracy zwalniają współpracowników inst[ytucji] społ[ecznych], rabinów
i jedynych żywicieli [rodzin], jak również zatrudnionych na fermach.
Charakterystyczne, że sprzeczności w życiu Żydów jakby straciły na ostrości.
W kom[itetach] domowych wszyscy zgodnie współpracują. Hebraiści705 wprowadzili język żydowski do swoich kursów i są skłonni włączyć naukę tego języka do programu planowanego gimnazjum. Harmonijna współpraca w tow[arzystwie] dożywiania [uczniów] szkół społecznych.
W Warszawie jest 1500 minjanów. Znikają długie kapoty, kaszkiety, brody stają
się coraz krótsze.
Grad, który spadł na miasto Mojżesza Mendelssohna706, nie wywołał żadnego
współczucia u tamtejszych Żydów707. Z satysfakcją rozchwytano gazety, które to opisywały i pokazywały zdjęcia ruin. Płacono po kilka złotych, ponieważ numerów zabrakło. [2] Stawiano sobie pytanie: a gdzie litość i miłosierdzie? Widziałem ludzi, którzy nie mogliby skrzywdzić muchy, a teraz z dużą satysfakcją wymieniali liczbę zabitych. Dzięki temu nastrój poprawił się znacznie (w dniach 12 i 13 wrz[eśnia]) i zaczęto wierzyć w rychły koniec wojny. Polacy nabrali jeszcze więcej otuchy niż przedtem i głośno wypowiadali uwagi w tramwajach.
Opowiadają, że mord w Otwocku był rezultatem interwencji Judenratu, nie mogącego sobie poradzić z ludźmi, którzy nie chcieli iść do obozów. Sprowadzono SS, żeby stłumiło bunt przeciwko Judenratowi. Tak mówią w Otwocku708.
Krążą pogłoski, że ci, którzy figurowali na liście ofiar ze stycznia, żyją.
W ostatnich dniach (16 września) w mieście chodzą słuchy o przygotowanych już rozporządzeniach antyżydowskich, jak np. w sprawie oddzielnych miejsc dla Żydów w tramwajach, zakazu [zajmowania się] wielkim przemysłem i hurtem, [zatrudniania] tylko do pięciu pracowników w przedsiębiorstwie. Mówi się o 16 punktach przeciwko Żydom709.
Mówią, że na Lubelszczyźnie są już Żydzi holenderscy, zesłani na roboty przymusowe710.
Wśród Polaków krąży pogłoska, że Żydom powodzi się nieźle dzięki 35 mil[ionom],
które zostały wysłane z Ameryki.
Na Okęciu i w innych miejscach znowu dzisiaj bili. Oznaka, że nie jest różowo.
W Łodzi zabezpieczono, zdaje się, rękopisy Brandstaettera711. Nie chciał w ostatnich latach drukować swoich książek, gdyż uważał, że nie może porównywać się z Bialikiem712
705 Tu w sensie: zwolennicy hebrajskiego jako narodowego języka Żydów.
706 Chodzi o zbombardowanie Berlina przez lotnictwo brytyjskie 25 sierpnia 1940 r.
707 W oryg. jahudim – termin używany na określenie Żydów niemieckich.
708 Por. Landau 1, s. 672 (zapis z 4 września 1940 r.), 684 (zapis z 11 września 1940 r.).
709 Por. Landau 1, s. 691 (zapis z 16 września 1940 r.), 693–694 (zapis z 18 września 1940 r.).
710 O Lubelszczyźnie jako terenie docelowym deportacji Żydów z różnych stron zob. J. Kiełboń, Deportacje Żydów do dystryktu lubelskiego (1939–1943), w: Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, red. D. Libionka, Warszawa 2004, s. 161–181.
711 Mordechaj Dawid Brandstaetter (1844–1928), przemysłowiec, zwolennik Haskali i pisarz hebrajski.
712 Chaim Nachman Bialik (1873–1934), poeta, prozaik, tłumacz, uważany za odnowiciela poezji hebrajskiej, którego twórczość przyczyniła się w znacznym stopniu do przywrócenia hebrajskiemu funkcji języka potocznego. Od 1924 r. mieszkał w Tel Awiwie.
