17 czerwca 1942
[1]1805
17 czerwca 1942. Cyganie. Wyświadczono nam przysługę w postaci nowego nieszczęścia – w postaci Cyganów1806. Jak damy sobie z nimi radę, nie wie nikt. Noszą oni białe opaski z czerwonym napisem Z1807, tj. Cyganie, albo, jak mówią Polacy, „gzłodziejeg”. Jaki jest sens wsadzania Cyganów do getta? Najpierw w więzieniu, w którym siedziała do tej pory znana rodzina „królewska” Kwiek (król Cyganów cw Polscec Kwiek1808 – jego koronację, która miała miejsce kilka lat przed wojną w Warszawie, wyprawiono z wielką pompą na ogromnym boisku sportowym w obecności tysiąca osób) wraz z większą częścią Cyganów?
Być może „iHerrenvolki” robi to po prostu ze względów estetycznych. Nie mogą
znieść widoku twarzy brudnych włóczęgów. Być może też boją się szpiegostwa ze
strony „Cyganów-cŻydów” (jak nazywa ich Auerswald)c, którzy wędrują po kraju
i mogą przekazywać różne, wojskowe tajemnice. Możliwe jest także, że chcą wrzucić do getta wszystko, co ma dla nich charakter czegoś brudnego, lumpowskiego, dziwacznego, czego trzeba się bać i co powinno automatycznie zostać zniszczone. Z tych powodów umieszczono Cyganów w getcie łódzkim, skąd wywieziono ich do Chełmna i otruto tam gazem1809. Ostatnio zakwaterowano 240 rodzin na Pokornej 5. Ludzie się ich boją. Będą rabować, kraść, wybijać szyby i zabierać [2] chleb z wystaw. Nie będą umierać cicho z głodu, tak jak Żydzi.
Przed kilku dniami rozmawiałem z przyjacielem z Białej Podlaskiej, który stoi
na czele pomocy społecznej1810. Pomagał on w przeprowadzeniu „przesiedlenia” (trafniej mówiąc: „przesiedlenia na tamten świat”) do Sobiboru w okolicach Chełma, gdzie Żydzi duszeni są gazem1811. Pytał z wściekłością: hDo kiedyh, jak długo będziemy szli
1805 Karty 1–3 zostały spaginowane przez Ringelbluma, stąd potraktowano dwa zapisy jako dwie części (168a i 168b) jednego dokumentu. Dalsza paginacja pochodzi od wydawcy.
1806 Od kwietnia do czerwca 1942 r. do getta warszawskiego nadchodziły transporty Romów, których najpierw umieszczono w areszcie na ul. Gęsiej, potem wypuszczono; por. dok. 159; zob. też Czerniaków, s. 268 (zapis z 22 kwietnia 1942 r.), 290 (zapis z 16 czerwca 1942 r.); Lewin, s. 83–84 (zapis z 28 maja 1942 r.).
1807 Od słowa Zigeuner.
1808 Rodzina Kwieków pełniła w dwudziestoleciu międzywojennym rolę tzw. królów cygańskich, czyli oficjalnych zwierzchników społeczności romskiej, reprezentujących ją w kontaktach z władzami państwowymi. Ostatnim przedwojennym królem był Janusz Kwiek, koronowany w 1937 r. na stadionie WP w Warszawie.
1809 W listopadzie 1941 r. z terenu getta w Łodzi wyłączono obszar przeznaczony dla deportowanych tu 5 tys. Romów i Sinti z Burgenlandu w Austrii. Obóz był odgrodzony zarówno od getta, jak i od miasta. Wskutek nadmiernego zagęszczenia oraz głodu i chorób, a przede wszystkim epidemii tyfusu, zmarło ponad 700 jego mieszkańców. 5–12 stycznia 1942 r. wszystkie pozostałe przy życiu osoby zostały wysłane do ośrodka w Chełmnie nad Nerem; por. Kronika getta łódzkiego, t. 5, s. 289.
1810 Być może Lejb Frydman, członek ŻSS w Białej Podlaskiej, przekazał do ARG rozporządzenie stamtąd (zob. Generalne Gubernatorstwo. Relacje i dokumenty, dok. 26), może być także autorem relacji o jeńcach wojennych przesiedlonych z Lublina (zob. Obozy pracy, dok. 34). Nie wiadomo nic na temat jego obecności w okolicach Chełma w czasie likwidacji tamtejszych gett.
1811 Ośrodek zagłady w Sobiborze działał od maja 1942 r.
