[17] „O[neg] Sz[abat]” zabiegał również o materiały dotyczące wojny polsko-niemieckiej w 1939 r. Ludność żydowska dobrze pamiętała cierpienia Żydów w Niemczech oraz w innych okupowanych krajach. Przeczuwano, co Hitler szykuje Żydom polskim. Dlatego żołnierze Żydzi walczyli nadzwyczaj bohatersko. Przyznaje to wielu dowódców Wojska Polskiego. Dla przyszłej historii, dla wzajemnych stosunków żydowsko-polskich bardzo ważne było zebranie relacji o przeżyciach żołnierzy żydowskich2496 podczas wojny niemiecko-polskiej. Zgromadzone materiały dostarczają obrazu przełomu w nastrojach ludności polskiej, która na krótki czas wyzwoliła się z antysemickiej zarazy. Klęski na polach bitew i konieczność znalezienia winowajców doprowadziły do wskrzeszenia z powrotem antysemityzmu, który w Warszawie np. doprowadził do powstania nowej
Jabłonny2497, tj. cdo usunięcia Żydów z powszechnych formacji ic utworzenia specjalnych żydowskich batalionów bez broni, przeznaczonych do robót fortyfikacyjnych2498.
[17v] Te nastroje antysemickie, które dawały się odczuć już u kresu epaństwa polskiego, obudziły się ie wzmogły w obozach jenieckich, w których żołnierze żydowscy znacznie więcej wycierpieli od swych polskich towarzyszy broni niż od niemieckich nadzorców. Wiele tego rodzaju faktów przedstawionych jest w relacjach o przeżyciach żydowskich jeńców wojennych w Niemczech2499, z których najlepsza jest praca [spisana przez] Daniela Fligelmana pt.: „iDie waren in Deutschland gefangeni”2500.
Opisy ctec odkrywają przed nami całkiem pocieszający fakt, że jeńcy żydowscy
zyskali sobie w Niemczech opinię pracowitego i pożytecznego elementu. „Przybyliście do Niemiec jako przeklęci Żydzi, a powracacie do domu jako błogosławione dzieci Izraela” – tak określił lapidarnie cpewien Niemiecc zmianę opinii o jeńcach żydowskich. Można z tego wnioskować, że to właśnie było egłównąe przyczyną, dla której żołnierzy Żydów zwolniono z niewoli, podczas gdy Polaków trzymają po dziś dzień2501.
[18] Niepodobna po prostu wymienić wszystkich dziedzin, które obejmowała działalność „O[neg] Sz[abat]”. Jest ich tak dużo i są one tak wielorakie, jak różnorodne jest nasze życie. Zamierzano [zbadać wiele] innych dziedzin życia, lecz nie dla wszystkich dziedzin znaleziono odpowiednich współpracowników. Można jednak śmiało powiedzieć, że nie było w czasie wojny w życiu Żydów ani jednego doniosłego zjawiska, które nie znalazłoby odzwierciedlenia w materiałach „O[neg] Sz[abat]”. Taka dziedzina
2496 Zob. Wrzesień 1939 i listy, dok. 8–23.
2497 W czasie bitwy warszawskiej w sierpniu 1920 r. na mocy poufnego rozkazu ministra spraw wojskowych Kazimierza Sosnkowskiego w Jabłonnie k. Warszawy utworzono obóz internowania dla Żydów poborowych i ochotników oraz żołnierzy i ofi cerów wycofanych z frontu, podejrzewanych en masse o sympatie bolszewickie. Sprawa ta odbiła się szerokim echem w prasie zarówno światowej, jak i krajowej, co doprowadziło do likwidacji obozu niecały miesiąc później. Dokładna liczba internowanych nie jest ustalona.
2498 Na ten temat zob. Wrzesień 1939 i listy, dok. 3, s. 31.
2499 Zob. Wrzesień 1939 i listy, dok. 25–31.
2500 Byli w niemieckiej niewoli (niem.). Początkowo tytuł zapisany alfabetem łac., potem skreślony, zapisany ponownie po niem. alfabetem hebr.; zob. Wrzesień 1939 i listy, dok. 30; tamże komentarz do tytułu.
2501 Na przełomie 1939 i 1940 zwolniono z niewoli jeńców żydowskich w stopniu szeregowców i podoficerów, natomiast oficerów pozostawiono w oflagach; szerzej o tym zob. S. Krakowski, op. cit., s. 297–333.
