Eviańskiego200. Niebezpieczeństwo polega na tym, że w momencie, w którym pierwsze pięćdziesiąt osób opuści nielegalnie kraj, to każą w taki sam sposób wyjechać setkom tysięcy. Wysunięto zastrzeżenia w stosunku do osoby p. N[ossiga], który również wypłynął podczas ostatniej wojny. Trzeba zażądać od niego, żeby umożliwił nawiązanie kontaktu z chalucami żydowskimi [?], którzy co miesiąc po kilkuset wyjeżdżają do Erec Israel. Postanowiono wydelegować kilka „ofiar”, które mają utrzymywać z nim kontakt.
Na ulicach pojawiają się ogłoszenia o wróżbitach, jak Pyfello201 itp., którzy przepowiadają o dd[…]dd ludziach znajdujących się daleko.
Warunki w obozie dla poznańskich Żydów nie były złe. Żydzi ze strachu zniszczyli
wszystkie zagraniczne waluty, polskiej – nie202.
W Łodzi ostatnio tylko jeden dworzec kolejowy: Kaliski był dostępny dla Żydów
i Polaków, Fabryczny – dla Niemców, żołnierzy.
Z Poznania, Gdyni itd. wywieziono całą inteligencję polską, bogatych kupców
i przemysłowców203.
Dziwne przeobrażenia. Kilka [dni?] temu przyjechał z Rosji dr Golde204, doktor
medycyny, który z ramienia Agro-Jointu205 wyjechał do Ros[ji] z Paryża wraz z grupą lekarzy. W 1936 r. oskarżono go wraz ze wszystkimi o szpiegostwo. eDziesięć dni męczono jednego z lekarzy, nie pozwalano spać, [kazano] stać i zmuszono do podpisania [oświadczenia], że prowadził bakteriologiczne szpiegostwo.e W połowie grudnia [1939 r.] zwolniono [go] i wraz z grupą Niemców wysłano do Polski. Tu wypuszczono na wolność.
Opowiadają, że po tamtej stronie tracą ważność polskie pieniądze. Można wymienić tylko 300 zł. Wysyłają na roboty na Ural, głównie tych, którzy mieszkają w synagogach, w domach modlitwy.
Z Kowna donoszą – a także [z] Wilna – że miejscowi inteligenci mają tylko po
jednym ubraniu, resztę podarowali uchodźcom, których przyjęto tam bardzo dobrze.
Nie wszyscy porzucili pracę naukową. W Piotrkowie nadal prowadzi badania rabin
Huberband206, który pisze kronikę czasów niemieckich. Przyjaciele z JIWO gromadzą bieżące materiały.
200 Komitet Eviański – utworzony przez prezydenta USA Theodore’a Roosevelta w lipcu 1938 r. komitet na rzecz Żydów-uchodźców z III Rzeszy. W skład Komitetu wchodzili przedstawiciele USA, Wielkiej Brytanii, Francji, państw skandynawskich i południowoamerykańskich.
201 Wacław Pyfello, właśc. Pyfel, znany warszawski jasnowidz; zob. T. Szarota, Okupowanej Warszawy dzień powszedni..., s. 403–404.
202 W Kronice getta (s. 55) przetłumaczono to zdanie następująco: „Żydzi ze strachu zniszczyli całą zagraniczną walutę, Polacy – nie”.
203 Deportacje te odbywały się w ramach tzw. Intelligezaktion, której celem była ostateczna eksterminacja polskiej inteligencji na terenach wcielonych do Rzeszy; szerzej o tym zob. M. Wardzyńska, Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce: „Intelligenzaktion”, Warszawa 2009.
204 Zapewne J.W. Golde, autor pracy Ziemielnoje ustrojstwo trudjaszczichsja jewriejew w Sowietskom Sojuze (Moskwa 1925).
205 Agro-Joint (American Jewish Joint Agricultural Corporation) – organizacja założona w 1924 r. przez Joint w celu popierania osadnictwa rolnego Żydów w ZSRR.
206 Szymon Huberband (1909–1942), przed wojną rabin w Piotrkowie, historyk-samouk, zachęcany do prowadzenia badań naukowych przez Majera Bałabana i Ignacego Schipera, znajomy
