„Przegląd Marksistowski”, nr 4 [2] 143
w 1890 r. socjaldemokracja zdobywa 1½ miliona głosów przy wyborach do Reichs[8]tagu398. Niemcy stają się centrum ruchu robotniczego świata. Ale jednocześnie Rosja jest nadal ośrodkiem reakcji światowej. Pokonana Francja sprzymierzyła się z caratem przeciw Niemcom dla pomszczenia klęski 1870–[1871] roku. Ruch robotniczy stanął wobec nowej sytuacji. Bloki wojenne posiadały już zasadniczo charakter reakcyjny. Na horyzoncie europejskim kształtował się już imperialistyczny „sojusz trzech” (Niemcy, Austria, Włochy) przeciw imperialistycznemu „porozumieniu trzech” (Francja, Rosja, Anglia)399. Wobec imperialistycznego charakteru bloków proletariat powinien był dążyć do klęski wojennej i społecznej własnych rządów. Ale bloki nie były jednakowo reakcyjne. Przeciwko Niemcom – ośrodkowi ruchu robotniczego – podnosił pięść żandarm Europy – Rosja carska – w której ruch robotniczy był zaledwie w powijakach. Wówczas Engels, wobec specyficznej sytuacji, zalecił proletariatowi niemieckiemu taktykę wojny jakobińskiej – walkę z wrogiem zewnętrznym, ale zarazem z własną burżuazją. Oto co pisze Engels: „Gdy jednakże burżuazja francuska rozpocznie taką wojnę i w tym celu zaprzęgnie się w służbę rosyjskiego cara, który jest także wrogiem burżuazji całej zachodniej Europy, będzie to przekreśleniem rewolucyjnej misji Francji. Natomiast my, niemieccy socjaliści… mamy obowiązek zatrzymania zdobytej przez nas pozycji w awangardzie ruchu robotniczego nie tylko wobec wroga wewnętrznego, ale i zewnętrznego. Jeśli Rosja zwycięży – my zostaniemy zgnieceni. Do walki więc, gdy Rosja rozpocznie wojnę, do walki z Rosjanami i ich sprzymierzeńcami, ktokolwiek by to nie był! Nie zapomnieliśmy pełnego chwały przykładu Francuzów z 1793 r. i jeżeli nas do tego zmuszą, może się okazać, że uczcimy stuletni jubileusz 1793 r. w ten sposób, że udowodnimy, iż robotnicy niemieccy z 1893 r. nie są niegodni ówczesnych sankiulotów”400.
Wojna rosyjsko-japońska 1905 r. ujawniła nową sytuację. Wykazała, że carat to kolos na glinianych nogach, że rosyjski ruch robotniczy wyrósł na olbrzyma401. Rosja przestała być żandarmem Europy. Obydwa bloki stały się jednakowo reakcyjne. W obu istniał potężny ruch robotniczy, obiektywnie zdolny do zadania burżuazji śmiertelnego ciosu od wewnątrz. W obliczu nadchodzącej wojny ruch robotniczy wypracował
