„Przegląd Marksistowski”, nr 8 [2] 201
proletariat może zdobyć władzę pierwszy. Ale właśnie taki układ sił pozwolił tym wcześniej przewidzieć, że państwo robotnicze w Rosji nie utrzyma się bez bardziej lub mniej szybkiego zwycięstwa proletariatu w państwach przodujących. Pozostawiony samemu sobie reżym sowiecki rozpadnie się albo zwyrodnieje; ściślej: najpierw zwyrodnieje, a potem rozpadnie się.
Ja osobiście pisałem o tym nieraz, począwszy od r[oku] 1905. W mojej „Historii Rewolucji Rosyjskiej” (patrz Dodatek, „Socjalizm w jednym kraju?”565) zebrane są wypowiedzi wodzów bolszewizmu na ten temat od 1917–[19]23. Wszystkie one sprowadzają się do jednego: że bez rewolucji proletariackiej na Zachodzie bolszewizm zostanie zniszczony przez wewnętrzną kontrrewolucję albo zewnętrzną interwencję – albo przez oba te czynniki razem. Szczególnie Lenin często wskazywał na to, że biurokratyzacja ustroju sowieckiego nie jest kwestią organizacyjną lub techniczną, lecz może stać się początkiem socjalnego zwyrodnienia państwa robotniczego.
Podczas XI Kongresu (w marcu 1922566) mówił Lenin o „poparciu”, jakiego zdecydowali się udzielić Rosji Sowieckiej po wprowadzeniu NEP-u niektórzy burżuazyjni politycy, szczególnie liberalny prof. Ustriałow567. „Jestem za poparciem władzy sowieckiej w Rosji – mówi Ustriałow – bo wkroczyła ona na drogę, po której dojdzie do zwykłego burżuazyjnego ustroju”568. Cyniczny głos wroga przenosi Lenin nad „słodką komunistyczną, gadaninę”. Z surową trzeźwością ostrzega on partię przed niebezpieczeństwem. „Rzeczy, o których mówi Ustriałow, są możliwe. To musimy sobie otwarcie powiedzieć. Historia zna zwroty różnego rodzaju; a opierać się w polityce na przekonaniu, oddaniu i innych cennych właściwościach ducha nie jest w żadnym razie poważną rzeczą. Te cenne właściwości ducha ma tylko mała grupka ludzi, a o ostatecznym wyniku wydarzeń historycznych decydują olbrzymie masy, które często nie postępują zbyt uprzejmie z tą małą garstką, o ile ta nie idzie im na rękę”569. Krótko – partia nie jest jedynym czynnikiem rozwoju, a w wielkiej skali dziejowej – nie rozstrzygającym. „Zdarza się, że jeden naród zostaje podbity przez drugi – kontynuuje Lenin na tym samym kongresie, ostatnim w jakim brał udział – to jest proste i zrozumiałe. Co się jednak dzieje z kulturą tych narodów? To nie jest już takie [[5]] [proste].
