W Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego zgromadzono największy w Polsce zbiór dokumentów dotyczących historii Żydów polskich, w szczególności okresu II wojny światowej i powojennych losów ocalałych z Zagłady. Najstarszymi archiwaliami są XVII-wieczne dokumenty żydowskich gmin ze Lwowa, Poznania, Trok oraz Żółkwi. Archiwum ŻIH przechowuje również bogate zespoły przedwojennej dokumentacji gmin żydowskich w Krakowie, Wrocławiu, a także z terenów Śląska. Cały czas pracujemy, by jak najwięcej z nich było dostępne dla państwa w Centralnej Bibliotece Judaistycznej.

W Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego zgromadzono największy w Polsce zbiór dokumentów dotyczących historii Żydów polskich, w szczególności okresu II wojny światowej i powojennych losów ocalałych z Zagłady. Najstarszymi archiwaliami są XVII-wieczne dokumenty żydowskich gmin ze Lwowa, Poznania, Trok oraz Żółkwi. Archiwum ŻIH przechowuje również bogate zespoły przedwojennej dokumentacji gmin żydowskich w Krakowie, Wrocławiu, a także z terenów Śląska. Cały czas pracujemy, by jak najwięcej z nich było dostępne dla państwa w Centralnej Bibliotece Judaistycznej.

PL.286 PL.382

PL.286 PL.382

ŻIH-BUND-39-025

Na zdjęciu widoczni: 1. Dawidcze (?) Burstein; 2. Mosze Gelc; 3. Warre Gontek Gelc; 4. Wajsgrunt; 5. Kostak; 6. Hanusia Waser; Mlinek Belchatower

Włocławek [?]

MŻIH C-692

MŻIH C-692

ŻIH-BUND-39-131

Riwkele Zygelbojm, córka Artura Zygelbojma, na brzegu Piny w Pińsku. Spędziła tam ostatnie trzy lata życia, gdzie uczęszczała do szkoły rzemieślniczej. Zgineła w getcie warszawskim

Pińsk

MŻIH A-1564b

MŻIH A-1564b

MŻIH A-143

MŻIH A-143

ZIH-01-N

Zbiór negatywów szklanych nieznanego zakładu fotograficznego z okolic Warszawy i Otwocka obejmuje około 470 negatywów zdjęć ludzi, które wykonano do dokumentów urzędowych. Dlatego większość ukazuje modeli w ten sam sposób: siedzących en face, patrzących w obiektyw, miękko oświetlonych, na jasnym tle. Negatywy są małe jak na atelierową technikę na szkle, gdyż docelowa odbitka była również mała, najpewniej wykonywana stykowo. Dokładny format negatywu trudno sprecyzować, gdyż krawędzie są bardzo nierówne. Negatywy powstały przez pocięcie standardowych klisz 9x12 cm dostępnych wówczas powszechnie w handlu, a cięcie szkła w całkowitej ciemności nie jest łatwe – zwłaszcza uzyskanie prostych boków. Jako że każdą kliszę pocięto na 4 kawałki, można założyć, że wyjściowy format negatywów w tym zbiorze wynosi 4,5x6 cm, aczkolwiek odchylenia są tu dość duże. Na niektóre z negatywów nałożono pędzelkiem maskę w celu nadania jednolicie białego tła. To procedura zwana szparowaniem, która stanowiła standardowe przygotowanie zdjęcia do druku, ale tutaj chodziło raczej o dostosowanie zdjęcia do wymogów urzędowych odnośnie jasnego tła. Jest też kilka reprodukcji fotografii z dokumentów. Grzegorz Kwolek

ŻIH-BUND-39-108

Zawody gimnastyczne (Turnfest) Morgenszternu. Młodzież idąca w pochodzie na boisko. Od prawej: instruktor Morgenszternu Jakubowicz z Łodzi, Menche Franie, Bamwol (?)- niesie flagę- Ruta Krakowska

Włocławek

MŻIH C-425

Na spodzie owocu i liścia oraz na brzegu wieczka wybito: 1) inicjały probierza cyrylicą: „A.K” [= Andriej Antonowicz Kowalski], rok: „1844”, próba srebra: „84”; 2) cechę miejską Moskwy: św. Jerzy na koniu zabijający smoka; 3) inicjały i nazwisko złotnika cyrylicą: „P.S.” oraz „SAZIKOW”.

Moskwa

Pochodzący z Częstochowy Samuel Willenberg, mając już lat 16, we wrześniu 1939 r., jako ochotnik przyłączył się do wojska i wziął udział w walkach z Niemcami oraz w potyczce z Armią Czerwoną w okolicach Chełma. W 1942 r., po aresztowaniu jego sióstr, które zadenuncjowali sąsiedzi, załamany pojechał do opatowskiego getta. Wraz z jego mieszkańcami w październiku 1942 r. został wywieziony do obozu zagłady w Treblince. Podając się za murarza, jako jedyny z transportu uniknął natychmiastowej śmierci i został skierowany do Sonderkommando. Pracując w sortowni wśród przedmiotów należących do zamordowanych rozpoznał ubrania swoich dwóch sióstr. Jednym z jego obowiązków było też strzyżenie włosów Żydówkom, idącym do komór gazowych. Zapamiętał nazwisko i twarz jednej z kobiet – 20-letniej Rut Dorfman — jej twarz odtworzył po kilkudziesięciu latach w swoich rzeźbach. 2 sierpnia 1943 r. uczestniczył w buncie. Jego uczestnicy podpalili obóz i uciekli. Z kilkusetosobowej grupy uciekinierów ocalało tylko 68. Willenberg przedostał się do Warszawy, gdzie jako żołnierz batalionu „Ruczaj” wziął udział w Powstaniu. Po latach został odznaczony orderem Virtuti Militari. W 1950 r. wraz z matką i żoną wyjechał do Izraela, gdzie został inżynierem geodetą, a następnie pracował jako urzędnik średniego szczebla w ministerstwie budownictwa. Po przejściu na emeryturę zajął się sztuką. Ukończył kursy rzeźbiarskie na Uniwersytecie Ludowym w Jerozolimie i szybko zyskał rozgłos dziełami, w których w niezwykłej, ekspresyjnej formie ożyły obrazy, jakie zapamiętał z Treblinki. Zagłada jest jedynym tematem jego rzeźb. Tworzył je głównie w glinie oraz jako odlewy w brązie.

Pochodzący z Częstochowy Samuel Willenberg, mając już lat 16, we wrześniu 1939 r., jako ochotnik przyłączył się do wojska i wziął udział w walkach z Niemcami oraz w potyczce z Armią Czerwoną w okolicach Chełma. W 1942 r., po aresztowaniu jego sióstr, które zadenuncjowali sąsiedzi, załamany pojechał do opatowskiego getta. Wraz z jego mieszkańcami w październiku 1942 r. został wywieziony do obozu zagłady w Treblince. Podając się za murarza, jako jedyny z transportu uniknął natychmiastowej śmierci i został skierowany do Sonderkommando. Pracując w sortowni wśród przedmiotów należących do zamordowanych rozpoznał ubrania swoich dwóch sióstr. Jednym z jego obowiązków było też strzyżenie włosów Żydówkom, idącym do komór gazowych. Zapamiętał nazwisko i twarz jednej z kobiet – 20-letniej Rut Dorfman — jej twarz odtworzył po kilkudziesięciu latach w swoich rzeźbach. 2 sierpnia 1943 r. uczestniczył w buncie. Jego uczestnicy podpalili obóz i uciekli. Z kilkusetosobowej grupy uciekinierów ocalało tylko 68. Willenberg przedostał się do Warszawy, gdzie jako żołnierz batalionu „Ruczaj” wziął udział w Powstaniu. Po latach został odznaczony orderem Virtuti Militari. W 1950 r. wraz z matką i żoną wyjechał do Izraela, gdzie został inżynierem geodetą, a następnie pracował jako urzędnik średniego szczebla w ministerstwie budownictwa. Po przejściu na emeryturę zajął się sztuką. Ukończył kursy rzeźbiarskie na Uniwersytecie Ludowym w Jerozolimie i szybko zyskał rozgłos dziełami, w których w niezwykłej, ekspresyjnej formie ożyły obrazy, jakie zapamiętał z Treblinki. Zagłada jest jedynym tematem jego rzeźb. Tworzył je głównie w glinie oraz jako odlewy w brązie.

218/43

218/43

Kraków Kraków :

ŻIH-BUND-39-099

Koło teatralne "ARIW" w Brześciu Kujawskim, założone w 1936 roku. Na zdjęciu: Heniek Sztork, Janiekiel Baldaj, Jigil Tenenbaum w komedii Moliera "Skąpiec"

Brześć Kujawski

Ringelblum, Emanuel
L.II.13799

W 1927 r. Emanuel Ringelblum otrzymał tytuł doktora filozofii na podstawie rozprawy „Żydzi w Warszawie od czasów najdawniejszych do roku 1527”, która została wydana w 1932 r. Monografia ta, będąca pierwszym tak dokładnym opracowaniem historii Żydów warszawskich, składać się miała z dwóch tomów, jednak ukazała się tylko część pierwsza. Jeden z niewielu zachowanych do dzisiaj egzemplarzy Żydów w Warszawie jest częścią zbiorów ŻIH-u. Ze względu na bogate udokumentowanie zawartych stwierdzeń i dogłębne zbadanie tematu książka Ringelbluma stanowi zarówno źródło do badań historii żydowskiej ludności Warszawy, jak i do rozważań nad żydowską historiografią okresu sprzed drugiej wojny światowej.

Warszawa

ARG I 683-30

ARG I 683-30

Warszawa-getto

MŻIH C-646

10 tabliczek do aliji z wygrawerowanymi napisami w języku hebrajskim: 1) Kapłan; 2) 4 alija; 3) 7 alija; 4) 8 alija; 5) 9 alija; 6) 10 alija; 7) 11 alija; 8) Podniesienie Tory po czytaniu pierwszej Tory' 9) Podniesienie Tory po czytaniu trzeciej Tory; 10) Wyjęcie z aron ha-kodesz trzeciej Tory.

ŻIH.DD.107

Pochód maszerujący ulicą Leszno na miejsce demonstracji w rejonie ulic Gęsiej i Zamenhofa. Na prawo odbudowany gmach dawnej Głównej Biblioteki Judaistycznej, późniejszego Żydowskiego Instytutu Historycznego, na miesiąc przed oddaniem do użytku.

Warszawa

MŻIH E-2/4/1

Fotografia pochodzi z albumu dokumentującego funkcjonowanie Aresztu Centralnego w getcie warszawskim w latach 1941-1942 (nr inw.: MŻIH E-2). Zdjęcie przedstawia prezesa warszawskiego Judenratu Adama Czerniaków, po lewej kobieta, którą uratował.

Warszawa getto warszawskie

MŻIH C-73

Ozdobna tablica wisząca niegdyś w synagodze lub domu modlitwy, wskazująca wschód jako miejsce, w którym znajduje się Jerozolima. Położenie Świętego Miasta wyznacza w judaizmie kierunek, w którym należy się zwracać podczas modlitwy. Nazwa tablicy wywodzi się od hebrajskiego słowa "mizrach", oznaczającego właśnie "wschód". Wyhaftowany na tkaninie wizerunek korony wspieranej przez dwa stojące na kolumnach świątynnych lwy należy do najczęściej spotykanych w judaizmie motywów zdobniczych. Lwy symbolizują plemię Judy, z którego wywodzili się m.in. królowie Dawid i Salomon. Na tablicy wyhaftowano trzy napisy w języku hebrajskim: 1) na samej górze: „Korona Tory”; 2) pod gwiazdą Dawida między kolumnami: „Mizrach”; 3) u dołu, w prawym i lewym rogu, zapisana czterema literami data: „[5]692 [1932]”. W gwiazdę Dawida wpisano także łacińskie inicjały darczyńcy: „I” i „J”.

Niemcy (?) Polska (?)

ARG II 378

ARG II 378

Warszawa-getto Getto warszawskie

Bańki

1 grudnia 1950 r. odnaleziono drugą część Archiwum Ringelbluma, umieszczoną w dwóch metalowych bańkach na mleko. Obydwie były ukryte w piwnicach budynku przy Nowolipkach 68, gdzie w getcie do lipca 1942 r. działała tajna szkoła im. Bera Borochowa. Jej nauczyciele współpracowali z grupą Oneg Szabat, która stworzyła Archiwum Ringelbluma.

MŻIH A-60

MŻIH A-60

kc14

Artykuł prezentujący początki prac nad Archiwum Ringelbluma. Autorem artykułu jest Nachman Blumental członek Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej, pierwszy dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego.

ARG I 352

ARG I 352

Warszawa-getto Getto warszawskie

205/326

205/326

Marysin

Szyper, Natan
L.II.1063

L.II.1063

Lwów

ARG I 351

ARG I 351

Warszawa-getto Getto warszawskie

ARG I 683-25

ARG I 683-25

Warszawa-getto

229/69

229/69

Lwów

113/9_14

113/9_14

Wilno