Proste
Zaawansowane
Usuń formularz

Struktura

Wyczyść

Filtry

Kategoria

Instytucja

Współpracownik

Hasło przedmiotowe

Autor

Język

Lokalizacja

Wydawca

Odeszli..... zwykli i niezwykli (nekrologi i wspomnienia pośmiertne)

Nekrologi publikowane w prasie stanowią niezastąpione źródło wiedzy biograficznej. Dodatkowo międzywojenna prasa jidysz może dostarczyć wiadomości o tych, o których prasa polska nie pisała, gdyż n...

pełny opis

Powrót
Ester-Rochl Kamińska [nekrolog]

Ester-Rochl Kamińska [nekrolog] mb63

mb63

W wieku 56 lat w niedzielę rano [27 XII 1925] zmarła w Warszawie słynna artystka żydowska Estera Rachela Kamińska. Była aktywna na scenie przez 33 lata. Zadebiutowała w roli Mirele w sztuce "Kołdunie" ("Kiszefmacherin") [Czarownica] [A. Goldfadena] w 1892 r. Z czasem stała się "dumą teatru jidysz". Swoimi kreacjami w "lepszych" [literackich] sztukach żydowskich oraz w dramatach klasycznych zjednywała dla teatru jidysz nawet ludzi zwykle trzymających się z dala od widowni teatru jidysz. Dzięki jej osiągnięciom artystycznym ostatnie 28 lat w życiu teatralnym Europy można nazwać epoką Estery Racheli Kamińskiej. Jej sukcesy artystyczne można uznać za triumfy nowego teatru jidysz. Przed kilku miesiącami, już poważnie chora, aktorka wypowiedziała się dla "Literarisze Bleter". W nekrologu cytuje się jej słowa o "słodko-gorzkim" losie osoby, która na dobre i złe związała swój los ze sceną jidysz. Cytat ten, nie tylko ze względu na treść, ale i styl, stanowi przyczynek do badania roli kobiety w teatrze jidysz i jej samoświadomości. Nekrolog ilustruje fotografia aktorki z 1902 r.

M. Arcybaszew [nekrolog]

M. Arcybaszew [nekrolog] mb59

mb59

Nekrolog sygnowany hebrajską literą "mem" (מ), ilustrowany zdjęciem zmarłego. Michaił Arcybaszew [Михаи́л Петро́вич Арцыба́шев], znany reżyser i pisarz rosyjski, zmarł w Warszawie. Jego utwory (w tłumaczeniu) zdobyły popularność wśród czytelników żydowskich. W USA ukazały się następujące przekłady: "Sanin" [oryg. "Санин" z 1907], "Dos lecter sztrich" [oryg. " У последней черты" z 1912], "Milionen" [oryg. "Миллионы" z 1912], "Froj N.", "Di froj wos sztejt in mitn" [oryg. "Женщина, стоящая посреди" z 1912], "Dos lebn farn folk", "Di gefalene un di reter" oraz dramat "Ejferzucht"[oryg. "Ревность"]. Uznanie zdobył już na początku drogi twórczej - ok. 1900 i później. Jednak wielką sławę przyniosła mu powieść "Sanin" jako wyraz ogólnych nastrojów po Rewolucji Październikowej i wydarzeniach lat 1905-6. Powieść wzbudziła żywe dyskusje i zapewniła 30-letniemu wówczas autorowi miejsce obok wybitnych pisarzy rosyjskich (M. Gorkiego, L. Andriejewa i in.). Autor wyróżniał się darem obserwacji, umiejętnością budowania napięcia, tworzenia współczesnych typów ilustrujących aktualne problemy współczesności. Pokazywał charaktery ludzi walczących, aby wyplątać się z labiryntu życia. Towarzyszył nowoczesnemu Rosjaninowi w upadkach i dramatycznych próbach podniesienia się. Temat walki kobiety i mężczyzny oraz wyobcowania pojawiały się także w jego sztukach, które z sulcesem wystawiały teatry rosyjskie, a także jidysz. Autor nekrologu przypomina, że literat rosyjski urodził się w 1878 r. w Izjumie w guberni charkowskiej. Uczęszczał do gimnazjum i szkoły plastycznej w Charkowie. Aby kontynuować studia malarskie wyjechał do Petersburga, ale tam wciągnęła go literatura. Od 1923 r. mieszkał w Warszawie, gdzie współpracował z czasopismem "За Свободу!" oraz pisał opowiadania i dramaty. Zmarł na obczyźnie ("w galut", jak pisze autor nekrologu). Jego pogrzeb, na który przyszli tylko jego zwolennicy i przyjaciele, odzwierciedlał tragizm jego życia - samotnego człowieka na obczyźnie.

Nekrolog Aszera Ginzberga (Ahad Haama)

Nekrolog Aszera Ginzberga (Ahad Haama) mb16

mb16

Aszer Ginzberg (pseud. Ahad Haam) właśnie zmarł w Tel Awiwie w wieku 71 lat; znany myśliciel żydowski i pisarz hebrajski; Przez kilka dekad sytuował się w czołówce żydowskich myślicieli narodowych. ur. w 1856 r. w miejscowości Skwira [wówczas Rosja, dziś Ukraina] Pierwszy artykuł (pt. "Zła droga") opublikował w 1889 r. (w wieku 33 lat) w czasopiśmie "HaMelic". Już w tym eseju w jasny sposób sformułował swoje idee. Od tego czasu w swoich esejach komentował każde ważniejsze zjawisko w żydowskim życiu społecznym. Jego styl cechowała błyskotliwość i klasyczna prostota. Był "ojcem" i teoretykiem syjonizmu duchowego, który propagował z zadziwiającą konsekwencją. Przez 20-30 lat (do I wojny światowej) uważano go za centralną figurę w obozie syjonistycznym, opiniotwórczą, wpływową, z jednakową uwagą traktowaną przez zwolenników i oponentów. Czterotomowy zbiór jego esejów, pt. "Al paraszat derachim" zalicza się do najwybitniejszych dzieł w języku hebrajskim. W ciągu ostatnich 2 lat opublikowano zbiór jego korespondencji (w 6 tomach). Gromadzi on 1687 listów do 300 żydowskich uczonych, pisarzy, osobistości syjonistycznych. W nekrologu ocenia się wartość kulturowo-historyczną tego zbioru jako "kolosalną". W ostatnich latach życia zmagał się z chorobą (cierpiał na silne bóle głowy). [Oszer Ginzberg (pseud. Ahad Ha-Am, dosł. Jeden z ludu) wybitny filozof i myśliciel syjonistyczny i hebrajski eseista, bardzo wpływowy i cieszący się ogromnym autorytetem nie tylko w środowisku syjonistycznym. Unikał publicznych deklaracji politycznych, starając się raczej kształtować preferencje syjonizmu i narodu żydowskiego jako takiego. Urodził się 18 VIII 1856, zmarł 2 I 1927. Czterotomowy zbiór jego esejów do dziś uważa się za jedno z najbardziej wpływowych dzieł żydowskich intelektualistów. Jego myśl stanowiła inspirację m.in. dla pierwszego prezydenta Izraela Chaima Weizmanna, poety Chaima Nahmana Bialika, filozofa Gershoma Scholema, teologa Martina Bubera.]

Nekrolog Joela Engela

Nekrolog Joela Engela mb12

mb12

Joel Engel zmarł właśnie w Jafie [Tel Awiwie]. To muzyk ogromnie zasłużony dla muzyki żydowskiej. Jako jeden z pierwszych położył fundamenty pod nowoczesną pieśń żydowską. Urodził się w miejscowości Bierdiansk [wówczas Rosja, dziś Ukraina] jako Julij [Dmitrijewicz]. Miłość do muzyki odziedziczył po ojcu (który jednak nie znał nut). Julij uczęszczał do gimnazjum w rodzinnej miejscowości, a potem studiował na uniwersytecie w Charkowie. W 1893 r. podjął naukę w Konserwatorium w Moskwie. Dzięki narodowo nastawionej żydowskiej młodzieży studiującej zbliżył się do środowiska żydowskiego i do muzyki żydowskiej. Wraz z kilku kolegami skomponował operę "Ester" (po rosyjsku), która w 1894 została wystawiona w prywatnym domu w Moskwie. Jako stały krytyk muzyczny współpracował z wpływowym pismem rosyjskim "Ruskije Wiedomosti". Od 1900 stał na czele "Chewra Far Jidiszer Folks-Muzik" [Towarzystwa Żydowskiej Muzyki Ludowej]. Z referatami odwiedzał różne miasta, propagując nową pieśń żydowską. Wziął udział w ekspedycji folklorystycznej pod wodzą S. An-skiego. W miastach i miasteczkach Wołynia i Podola zbierał i utrwalał pieśni i motywy żydowskie. Opublikował wiele pieśni ludowych oraz nut do piosenek żydowskich i hebrajskich w Petersburgu, Moskwie, Kijowie, Berlinie. (W Berlinie był redaktorem wydawnictwa Juwal). Szczególną popularność zdobyły sobie jego zbiory pieśni dla dzieci, które wykorzystywano w żydowskich szkołach i domach dziecka. Skomponował muzykę do legendarnej inscenizacji "Dybuka" w wykonaniu Habimy. Dla tego teatru napisał także muzykę do przedstawień : "Noch kwure" [Po pogrzebie] I.L.Pereca i "Der get" [Rozwód] Szolem-Alejchema. Ostatnie lata spędził w Palestynie, gdzie aktywnie uczestniczył w miejscowym życiu muzycznym. [Nekrolog sygnowany N.M. (nun mem)]

Jehoasz - gesztorbn [Jehoasz - zmarł]

Jehoasz - gesztorbn [Jehoasz - zmarł] mb19

mb19

Przed zamknięciem numeru redakcja pisma otrzymała smutną wiadomość, że w Nowym Jorku zmarł nagle znany poeta jidysz Jehoasz (Jehoasz-Szlojme Blumgarten). Od kilku lat nie cieszył się całkowitym zdrowiem, ale nikt, nawet on sam, nie przypuszczał, że umrze w wieku 56 lat. Przez ponad 20 lat poświęcał się swemu dziełu życia, jakim było tłumaczenie Tanachu [Biblii hebrajskiej] na język jidysz. Obawiał się, że nie będzie mu dane dokończyć całości i jego obawy się sprawdziły. Jego śmierć stanowi wielką stratę dla literatury i kultury jidysz. [Jehoasz (Yehoash), właśc. Solomon Blumgarten (Bloomgarden) ur. w 1872 (1871?), zmarł 10 I 1927 w Nowym Jorku (w swoim domu w Bronksie, Witlock Avenue nr 943). Urodzony na Litwie (wówczas w imperium rosyjskim), w 1890 wyemigrował do USA i osiadł w Nowym Jorku. Był autorem wierszy, opowiadań i bajek w jidysz oraz kilku artykułów w języku angielskim. (Jego poezję przetłumaczono na rosyjski, holenderski, polski, fiński, niemiecki, hiszpański, angielski i hebrajski). Był cenionym tłumaczem. Z uznaniem spotkał się jego przekład "The Song of Hiawatha" Henry'ego Wadswortha Longfellowa. Zredagował słownik słów pochodzenia hebrajskiego i aramejskiego w jidysz. Dużą popularnością cieszyło się jego tłumaczenie Biblii na jidysz (w 1910 r. ukazały się 2 tomy), uważane za arcydzieło literackie w tym języku. Co ciekawe, przełożył także fragmenty Koranu. Cierpiał na gruźlicę.]

Konstantin Stanislawski [nekrolog]

Konstantin Stanislawski [nekrolog] mb44

mb44

W Moskwie w wieku 75 lat zmarł słynny reżyser rosyjski i artysta, założyciel Moskiewskiego Teatru Artystycznego (MChAT) Konstantin Stanisławski. Do teatru w Moskwie wstąpił w 1898 r. i w ciągu 10 lat zasłużył się dla teatru rosyjskiego. Przez cały czas kierował stworzoną przez siebie sceną, podnosząc ją do rangi wybitnego teatru na skalę światową. Znany był także jako pedagog i wychowawca aktorów i reżyserów. W uznaniu swoich zasług został uhonorowany przez rząd sowiecki zaszczytnym tytułem "ludowego artysty ZSRR". Obok artykułów na temat problemów teatralnych, Stanisławski opublikował także książkę o swoim życiu i działalności twórczej. [Publikacja nekrologu wybitnego rosyjskiego człowieka teatru świadczy o zainteresowaniu Żydów nowoczesnym teatrem europejskim. Stanisławski, choć nie pisze się o tym w nekrologu, "wszedł do historii" teatru jidysz dzięki temu, że korespondował z S. An-skim w sprawie "Dybuka", doradził mu nawet wprowadzenie postaci Meszulacha. Hebrajskojęzyczna Habima, która wystawiła utwór w hebrajskim przekładzie Ch. N. Bialika, działała (z wyboru swego kierownika N. Cemacha) w orbicie wpływu MChAT.]