Aleksandra Bańkowska Maria Ferenc Piotrowska
AR Tom 27

Żydowskiej Samopomocy Społecznej przyszło działać w warunkach wojennych, w sytuacji nieustannych niedoborów i planowej niemieckiej polityki wyniszczenia ludności żydowskiej. Organizacja ta była ważnym elementem życia społecznego getta warszawskiego, nie tylko z powodu świadczonej pomocy, lecz także działalności kulturalnej i politycznej. Jej aktywność była często sprzeczna z polityką oficjalnej administracji getta. Wśród działaczy ŻSS znalazło się wielu współpracowników „Oneg Szabat”, w tym Emanuel Ringelblum, Menachem Mendel Kohn i Menachem Linder. Tom obejmuje dokumenty urzędowe związane ze świadczeniem pomocy, listy osób ubiegających się o wsparcie, a także opracowania i teksty o charakterze publicystycznym, w tym krytyczne wobec organizacji. Pozwalają one poznać tryb pracy organizacji, usłyszeć głosy jej działaczy oraz ludzi liczących na jej pomoc.

Warszawa

Ewa Wiatr Barbara Engelking Alina Skibińska
AR tom 13

Tom składa się z dwóch oddzielnych części. Pierwsza dotyczy obozu przejściowego w Pomiechówku, druga - ośrodków zagłady w Chełmnie nad Nerem i w Treblince. Liczba ofiar Chełmna i Treblinki jest nieporównywalnie większa, niemniej członkowie "Oneg Szabat" poświęcili ofiarom Pomiechówka stosunkowo dużo uwagi. Latem 1941 r., gdy do getta warszawskiego przybyli świadkowie wydarzeń w tym obozie, ośrodki w Chełmnie i Treblince jeszcze nie istniały. Współpracownicy Ringelbluma nie dysponowali też zapewne bezpośrednimi relacjami o losach Żydów na terenach zajmowanych przez Niemców po rozpoczęciu wojny z ZSRR. Dlatego wstrząsające świadectwa więźniów Pomiechówka musiały zrobić na ankieterach "Oneg Szabat" ogromne wrażenie. Bezpośredni dostęp do całej grupy świadków zbrodni dał wyjątkową okazję do sporządzenia szczegółowego opisu wydarzeń. Sytuacja taka nie powtórzyła się już później. Świadectwa o głównych ośrodkach zagłady na ziemiach polskich były zbierane od pojedynczych uciekinierów lub docierały do Warszawy za pośrednictwem osób trzecich. Relacje byłych więźniów Pomiechówka, spisane przez Salomeę Ostrowską i sygnowane przez autorów, nie tylko dostarczają informacji o tym obozie przejściowym, ale pokazują też metody pracy grupy Ringelbluma.

Warszawa

Tadeusz Epsztein
AR tom 34

Niniejszy tom zawiera bardzo zróżnicowane − zarówno tematycznie, jak i formalnie − dokumenty ukazujące złożoną rzeczywistość getta warszawskiego. Duża część materiałów dotyczy spraw ekonomicznych. Są to opracowania problemowe odnoszące się do żydowskiego życia gospodarczego, analizy sytuacji żydowskiego rzemiosła, działalności żydowskich zakładów produkcyjnych oraz zmian, jakie w tych dziedzinach przyniosły wojna i okupacja, zestawienia statystyczne dotyczące struktury zawodowej i liczby osób wysyłanych do obozów pracy, handlu i szmuglu, eksportu artykułów wytwarzanych w getcie, wahań cenowych, podatków i innych obowiązkowych opłat itp.. Inne dokumenty ukazują życie społeczno-polityczne (np. Protokoły z zebrań Komitetów Domowych, ogłoszenia, apele do mieszkańców, sprawozdania z działalności partii politycznych, organizacji podziemnych, odezwy, obwieszczenia, wezwania do walki, wojskowe instrukcje szkoleniowe). W tomie znalazły się również materiały związane z działalnością żydowskiej Służby Porządkowej oraz Żydowskiego Pogotowia Ratunkowego. Tomy 33 i 34, publikowane pod ogólnym tytułem Getto warszawskie (cz. I i II), zostały pomyślane jako pewna całość – obejmują bowiem dokumenty odnoszące się do różnych aspektów codziennego funkcjonowania getta warszawskiego. Dokumenty te zostały podzielone na następujące rozdziały: cz. I (t. 33): Obrazy getta, Wychowanie i edukacja, Życie religijne, Uchodźcy i przesiedleńcy, Walka z tyfusem, Listy, Prześladowanie i Zagłada, cz. II (t. 34): Statystyka, Gospodarka, Szopy, Praca przymusowa, Komitety Domowe, Organizacje polityczne i społeczne, konspiracja, Żydowska Służba Porządkowa, „Trzynastka”.

Warszawa

Marta Janczewska
AR tom 24

Tom zawiera dokumenty dotyczące obozów pracy przymusowej dla Żydów. Są to głównie relacje uczestników wydarzeń, uzupełniają je dokumenty urzędowe, w tym oficjalne sprawozdania Żydowskiej Samopomocy Społecznej, Jointu i warszawskiej Rady Żydowskiej do obozów. Dokumenty obejmują zasadniczo okres lato 1940 – lato 1941, kiedy tymczasowe obozy pracy były masowo zakładane przez Niemców, a Judenraty wypracowywały metody poboru robotników oraz opieki nad nimi. Tom składa się z dwóch części. W pierwszej znalazły się dokumenty „przekrojowe”, odnoszące się do wielu miejscowości z różnych dystryktów, oraz takie, które opisują zagadnienia wstępne (m. in. łapanki do obozów). Część druga prezentuje dokumenty w porządku administracyjno-geograficznym. Z oczywistych względów przeważają relacje dotyczące miejsc, w których pracowali Żydzi warszawscy. Najwięcej relacji pochodzi z kompleksu obozów tymczasowych: bełżeckiego, chełmsko-włodawskiego, kampinoskiego oraz z Wilgi (pow. Garwolin). Są to zatem te obozy, które przyniosły najkrwawsze żniwo, o najtrudniejszych warunkach, co zostało gruntowanie udokumentowane na kartach relacji. Liczba relacji obozowych na tle innych dokumentów z ARG (ponad 80 jednostek archiwalnych) odzwierciedla wagę problemu dla społeczności żydowskiej tego czasu i dokumentuje zasadniczy wpływ, jaki na życie Żydów miał bezwzględnie egzekwowany przymus pracy na rzecz Niemców.

Warszawa

Katarzyna Person
AR tom 5

Tom piąty Archiwum Ringelbluma przedstawia 71 tekstów dotyczących szeroko pojętego życia społecznego w getcie warszawskim. Teksty podzielone zostały według kryterium tematycznego i zebrane w następujące działy: obrazy getta, uchodźcy i przesiedleńcy, komitety domowe, kobiety, walka z tyfusem, gospodarka i finanse, wychowanie i edukacja, Żydzi i Polacy. Asymilatorzy i neofici, Żydzi i Niemcy, Żydowska Służba Porządkowa, „Trzynastka”. Pracę poprzedzają Wprowadzenie oraz Wstęp, prezentujące historię udostępniania Archiwum Ringelbluma i przedstawiające charakterystykę tomu. Całość uzupełniona została o wykaz skrótów, objaśnienia skrótów i nazw najczęściej występujących w tekście, wykaz dokumentów, bibliografię oraz indeks osób i geograficzny a także opatrzona streszczeniem w języku angielskim.

Warszawa

Eleonora Bergman Tadeusz Epsztein Maciej Wójcicki
AR tom 17

Niniejszy tom Archiwum Ringelbluma obejmuje prasę reprezentującą ruch poalejsyjonistyczny, stanowiący swoistą syntezę socjalizmu i nacjonalizmu. Składają się na niego periodyki: „Awangard”, „Awangarda Młodzieży”, „Bafrajung”, „Jugnt Ruf”, „Nasze Hasła”, „Nowe Tory” oraz „Unzer Weg”. Prasa ta ma wszelkie cechy wydawnictw propagandowo-politycznych. Prezentowane w niej treści można podzielić na trzy zasadnicze segmenty: komunikaty wojenne, teksty omawiające sytuację bieżącą ludności żydowskiej oraz publicystykę ideologiczno-historyczną. Teksty, co do zasady, są anonimowe, podpisywane zbiorczo (organizacyjnie), niekiedy inicjałami lub pseudonimami. Najbardziej widoczną cechą prezentowanej w niniejszym tomie prasy jest jej wysoki stopień zideologizowania. Autorzy wszystkie dostępne dane faktograficzne, tak historyczne, jak i odnoszące się do rzeczywistości zastanej, interpretują głównie pod kątem wyznawanej idei socjalistyczno-syjonistycznej. Stąd nieustannie akcentowana rola Związku Radzieckiego w walce z niemieckim faszyzmem czy też niebywale nadreprezentowana kwestia palestyńska.

Warszawa

Katarzyna Person
AR tom 7

Spuścizny zawarte w tomie to materiały przekazane do Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego przez najbliższych współpracowników Emanuela Ringelbluma: Rachelę Auerbach, Hersza Wassera, Eliasza Gutkowskiego i Menachema Mendla Kona. Zdeponowane przez nich listy, zaświadczenia i fragmenty notatek ukazują nam kluczowych członków „Oneg Szabat” nie tylko jako obserwatorów i kronikarzy Zagłady, ale też jako jej ofiary. Zaproszenie na koncert, świadectwo odwszenia, list do rodziców – pozwalają nam poprzez losy jednostek dotrzeć do codzienności intelektualistów żydowskich w getcie warszawskim. Dokumenty zgromadzone w tym tomie są świadectwem roli, jaką współpracownicy Archiwum odegrali zarówno w historii, jak też w życiu getta warszawskiego. Pokazują, że zgodnie z postulatem Emanuela Ringelbluma, nie tylko spisywali historię, ale też ją współtworzyli.

Warszawa

Joanna Nalewajko-Kulikov
AR tom 28

Tom zawiera spisane w getcie warszawskim wspomnienia Cwi Pryłuckiego (1862-1942), publicysty, jednego z pionierów prasy żydowskiej. Wspomnienia te zachowały się (niestety nie w komplecie) w oryginale, spisane odręcznie w dwunastu zeszytach. Zachowane zeszyty obejmują lata 1905-1939. Akcja rozpoczyna się w chwili, gdy Cwi Pryłucki, otrzymawszy w Petersburgu koncesję na wydawanie żydowskiego dziennika, przenosi się do Warszawy, po czym rozwija się chronologicznie aż do wybuchu II wojny światowej. Pryłucki omawia kolejne inicjatywy prasowe, w których brał udział. Bardzo dużo uwagi poświęca ruchowi syjonistycznemu i osadnictwu żydowskiemu w Palestynie, często wspomina przy tym własną działalność publicystyczną. Po wojnie wspomnienia Pryłuckiego, jako że nie dotyczyły okupacji niemieckiej, nie znalazły się w kręgu zainteresowań badaczy Zagłady - a to oni głównie korzystali z materiałów ARG. Jako pierwszy zainteresował się nimi Marian Fuks, zbierający w latach 70. XX w. materiały do monografii o prasie żydowskiej w Warszawie; z jego inicjatywy w 1983 r. publikowano je w odcinkach na łamach „Fołks-Sztyme”. Nie było to jednak wydanie kompletne - pominięto w nim wszystkie dopiski i uzupełnienia znajdujące się na luźnych kartkach. Jedyna istniejąca analiza wspomnień Pryłuckiego wyszła spod pióra izraelskiego jidyszysty Nathana Cohena. Jednak opublikowana tylko po hebrajsku i w dodatku w tomie zbiorowym, jest praktycznie niedostępna przeciętnemu polskiemu czytelnikowi. Niniejsze wydanie jest więc pierwszą pełną edycją wspomnień Cwi Pryłuckiego.

Warszawa

Ruta Sakowska
AR tom 2

Jak cała ludność żydowska pod okupacją niemiecką, tak i ludność warszawskiego getta walczyła w nieludzkich warunkach o przetrwanie. Wśród głównych problemów tego przetrwania znajdowała się troska o dzieci. Dzieci osierocone, głodne i wynędzniałe, wyjęte spod rygorów rodzinnych i szkolnych. Troska o te dzieci stanowiła jeden z głównych przejawów cywilnego ruchu oporu w getcie. W ruchu tym ofiarnie uczestniczyli zarówno uczeni, jak i szeregowi nauczyciele getta, niejednokrotnie sami głodni, narażeni na choroby zakaźne, borykający się z ciasnotą, brakiem książek, zeszytów, pomocy szkolnych. Próbowali dostosować swą wiedzę pedagogiczną do tych nieznanych wcześniej warunków. Próby te trwały przez cały czas do zagłady getta. W latach 1942–1943 zarówno opiekunowie dzieci getta, jak i podopieczni zginęli z ręki okupanta…

Warszawa

Ruta Sakowska
AR tom 1

Archiwum Getta Warszawy jest świadectwem jedynego w swym rodzaju, pośmiertnego sukcesu intelektualnego. Mimo izolacji, na podstawie niepełnych, wyrywkowych i niejednokrotnie spóźnionych informacji o losie gett regionalnych, ekipa Ringelbluma stosunkowo wcześnie dokonała rozpoznania charakteru hitlerowskiej zagłady Żydów. Nie ograniczając się do tzw. makrohistorii badacze konspiracyjnego Archiwum Getta odważnie sięgnęli po problematykę mikrohistorii – losów przeżyć, duchowego świata jednostek w obliczu narodowej katastrofy. W listach o Zagładzie, pożegnalnych listach Żydów z gett regionalnych, znalazły odbicie rozpacz i nadzieja, bunt i rezygnacja, wiara i zwątpienie ginących ludzi.

Warszawa

Magdalena Tarnowska
AR tom 4

Czwarty tom Archiwum Ringelbluma prezentuje postać i twórczość Geli Seksztajn. Praca składa się z dwóch działów. Pierwszy pełni funkcję wprowadzenia – opisuje historię artystki oraz przedstawia charakterystykę jej dzieła. Drugi, podzielony na dwie części, prezentuje dokumenty i fotografie oraz obszerny katalog prac plastycznych, wśród których znajdują się portrety, sceny rodzajowe, szkice, studia postaci, martwe natury, pejzaże, czy akty. Tom uzupełniony został bibliografią, indeksem osób wykazem skrótów i dokumentów oraz opatrzony streszczeniem w języku angielskim.

Warszawa

Piotr Laskowski Sebastian Matuszewski
AR tom 19

Kolejny tom z serii Archiwum Ringelbluma prezentuje prasę wydawaną przez Dror i Gordonię - dwie organizacje młodzieżowe, których profil ideowy można określić mianem „niemarksistowskiej lewicy syjonistycznej” lub „syjonizmu pracy”. Publikowany zespół obejmuje ocalałe numery siedmiu tytułów: pięciu wydawanych przez Dror − "„Le Madrich"”, „"Dror"”, "„Dror-Wolność"”, dwie serie "„Jedies"”, oraz dwóch wydawanych przez Gordonię − "„Słowo Młodych"” oraz "„Ojsdojer"”. Prasę gordonistyczną uzupełnia broszura "„Z problematyki ruchu w chwili obecnej"”, wydana przez Komendę Naczelną tej organizacji w marcu 1942 r. Zawiera ona wyłącznie artykuły opublikowane w "„Słowie Młodych"”, w tym dwa teksty drukowane w niezachowanych, wczesnych numerach. Do tomu włączony został również sporządzony przez Icchaka Cukiermana Notatnik wykładów i prac samodzielnych odbywających się na seminarium Hechaluc, pozwalający zyskać wgląd w formy działania i intelektualne inspiracje środowiska Dror.

Warszawa

Monika Polit
AR tom 31

Trzydziesty pierwszy tom pełnej edycji Archiwum Ringelbluma zawiera dokumenty osobiste, korespondencję oraz rękopisy i utwory drukowane dziennikarza, prozaika i poety Pereca Opoczyńskiego (1892–1943). Zgromadzono w nim legitymacje wydawane Opoczyńskiemu przez redakcje gazet, w których pracował, jego bilety wizytowe, a także pojawiające się w żydowskiej prasie powinszowania z okazji narodzin jego dzieci oraz kondolencje, kiedy jego potomstwo, cierpiąc na nieuleczalne wówczas choroby, zmarło. Wśród publikowanych dokumentów znalazły się listy autorstwa Opoczyńskiego oraz korespondencja kierowana do niego przez redaktorów pism i wydawców. Tom w znacznej mierze wypełniają utwory literackie pisane zarówno przed drugą wojną światową, jak i w czasie okupacji. W pierwszej jego części zatytułowanej „Pisma przedwojenne” czytelnik znajdzie opowiadania chasydzkie, teksty obozowe z czasów niewoli autora, w którą popadł jako carski żołnierz, miniatury poświęcone świętom żydowskim i nauczaniu religijnemu, a także ekspresjonistyczne utwory prozą, wiersze oraz reportaże, opowiadania i obrazki z życia Żydów w wielkich ośrodkach miejskich i na prowincji. Wśród „Pism wojennych” umieszczone zostały zachowane fragmenty „Kroniki getta”, gettowe reportaże, sprawozdania i raporty. Większość prezentowanych w tomie dokumentów nie była wcześniej tłumaczona ani publikowana.

Katarzyna Person Zofia Trębacz Michał Trębacz
AR tom 23

Niniejszy tom zawiera dzienniki i zapiski z getta warszawskiego. Obejmuje autografy i rękopisy anonimowe, bezpośrednie relacje autorów oraz teksty osób trzecich spisane przez współpracowników „Oneg Szabat”. Najobszerniejszym dokumentem jest dziennik Abrahama Lewina, należącego do grona najbliższych współpracowników Emanuela Ringelbluma. Zachowały się również zapiski innych członków „Oneg Szabat”, np. Jechiela Górnego, Eliasza Gutkowskiego, Menachema Mendela Kohna, Sz. Szajnkindera, Mordechaja Szwarcbarda, Nechemiasza Tytelmana. Dla losów Archiwum Ringelbluma niezwykle ważne są zapiski Dawida Grabera i Nachuma Grzywacza, rejestrujące dramatyczny przebieg zakopywania (na przełomie lipca i sierpnia 1942 r.) pierwszej części ARG. Prezentowane relacje poświęcone są głównie gettu warszawskiemu, ale nie brakuje w nich opisu wydarzeń rozgrywających się poza stolicą. Teksty zebrane w tym tomie pokazują, jak różnorodny był sposób relacjonowania czasów Zagłady. Jedni starali się nadać swoim zapiskom możliwie obiektywny charakter, przedstawiając jedynie konkretne wydarzenia, inni nie potrafili lub nie chcieli skrywać swoich emocji i doznań.

Warszawa

Maria Ferenc Piotrowska Franciszek Zakrzewski
AR tom 22

Od drugiej połowy 1941 aż do 16 lipca 1942 roku aktywiści Ha-Szomer ha-Cair – Szmuel Bresław, Mordechaj Anielewicz, Mira Fuchrer i ich współpracownicy – prowadzili w getcie warszawskim stację nasłuchów radiowych. Przez większość tego czasu mieściła się ona w zakonspirowanym mieszkaniu przy ul. Pawiej 11 m. 20. Notatki z wiadomości radiowych nadawanych przede wszystkim z Londynu i Moskwy nasłuchujący wydawali w formie powielanych biuletynów. Za ich popularnością stał przede wszystkim głód informacji mieszkańców getta odciętych od wiarygodnych doniesień. Wraz z rozwojem sytuacji wojennej i napływającymi wiadomościami dotyczącymi niemieckich zbrodni, Żydzi w getcie warszawskim coraz bardziej zdawali sobie sprawę, że ich los jest ściśle spleciony z przebiegiem wojny, a komunikaty z frontów były dla nich swoistym „oknem na świat”. W niniejszym tomie opublikowano przeszło 100 numerów „Wiadomości i Komunikatów” oraz relację Szmuela Bresława dotyczącą dziejów stacji nasłuchów. Wydane zostały tu także przechowane w Archiwum Ringelbluma notatki z nasłuchów radiowych pochodzące z innych, w większości niezidentyfikowanych źródeł. Obejmują one okres od stycznia 1941 do stycznia 1943 roku.

Warszawa

Katarzyna Person
AR tom 14

Kolekcja Wassera, której poświęcono ten tom, to zespół dokumentów przekazanych po wojnie do YIVO Institute for Jewish Research w Nowym Jorku przez Hersza Wassera, sekretarza grupy Oneg Szabat. Jest to jedyny, poza Żydowskim Instytutem Historycznym, zbiór dokumentów z Archiwum Ringelbluma i świadectwo nie tylko niezwykłego dzieła jakim były prace Oneg Szabat, ale też powojennych losów, jakie stały się udziałem tych, którzy w tym przedsięwzięciu uczestniczyli. Na tom składają się dokumenty wyłączone w 1946 r. z pierwszej części Archiwum przez Hersza Wassera oraz niepublikowane dotąd dokumenty spoza ARG, tworzone głównie na potrzeby Delegatury Rządu na Kraj.

Warszawa

Monika Polit
AR tom 10

W publikacji Czytelnik znajdzie różnorodne materiały: relacje uciekinierów z Łodzi do Warszawy, zwłaszcza z pierwszych miesięcy okupacji; listy łódzkich Żydów do rodzin w Warszawie; oficjalne obwieszczenia sygnowane przez Przełożonego Starszeństwa Żydów, Mordechaja Chaima Rumkowskiego, oraz teksty jego przemówień; urzędowe zestawienia cen i wykazy zakładów pracy; karty żywnościowe i specjalne pieniądze getta łódzkiego. Zwraca uwagę zbiór anonimowych wierszy – satyr na gettową biurokrację, urzędników i samego Rumkowskiego. Unikalnym dokumentem życia codziennego getta jest kalendarz na rok 1942 opracowany przez Szmula Rozensztajna, w którym zaznaczono rocznice „ważnych” wydarzeń w getcie łódzkim, takich jak: otwarcie ambulatorium, powołanie urzędu śledczego, utworzenie sekretariatu próśb i zażaleń w biurze prezesa oraz oczywiście dzień urodzin Przełożonego Starszeństwa Żydów.

Warszawa

AR tom 33

Tomy 33 i 34, publikowane pod ogólnym tytułem Getto warszawskie (cz. I i II), zostały pomyślane jako pewna całość – obejmują bowiem dokumenty odnoszące się do różnych aspektów codziennego funkcjonowania getta warszawskiego. Dokumenty te zostały podzielone na następujące rozdziały: cz. I (t. 33): Obrazy getta, Wychowanie i edukacja, Życie religijne, Uchodźcy i przesiedleńcy, Walka z tyfusem, Listy, Prześladowanie i Zagłada, cz. II (t. 34): Statystyka, Gospodarka, Szopy, Praca przymusowa, Komitety Domowe, Organizacje polityczne i społeczne, konspiracja, Żydowska Służba Porządkowa, „Trzynastka”. Opracowanie dokumentów: Tadeusz Epsztein, Alicja Jarkowska-Natkaniec, Izabela Łach, Justyna Majewska, Katarzyna Person, Agnieszka Reszka, Dagmara Swałtek, Monika Taras, Michał Trębacz, Zofia Trębacz Przekłady: Sara Arm, Aleksandra Bańkowska, Tatiana Berenstein, Daria Boniecka-Stępień, Anna Ciałowicz, Maja Gąssowska, Aleksandra Geller, Agata Kondrat, Jan Leński, Izabela Łach, Justyna Majewska, Ruta Sakowska, Magdalena Siek, Marcin Urynowicz.

Warszawa

Andrzej Żbikowski
AR tom 3

W niniejszym tomie Czytelnik znajdzie świadectwa z lat 1939-1942, dokumentujące sytuację na tych ziemiach Drugiej Rzeczypospolitej, które między wrześniem roku 1939 a napadem Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 roku znalazły się pod okupacją sowiecką, następnie zaś przeszły we władanie niemieckie. Dokumenty publikowane są w języku polskim. W przypadku tych relacji, które powstały w innym języku (jidysz,hebrajski), można zapoznać się z ich autentycznym tekstem w oparciu o faksymile oryginału.

Warszawa

AR Inwentarz

Inwentarz jest częścią serii wydawniczej Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, traktującej o najważniejszym zbiorze dokumentów do dziejów Zagłady Żydów na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej. Niniejszy tom we Wstępie omawia historię Archiwum „Oneg Szabat” w getcie warszawskim, dzieje Archiwum Ringelbluma po wojnie, dokumenty z archiwum „Oneg Szabat” pozostające poza zbiorami Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, traktuje o dwóch częściach Archiwum a także podaje miejsce jego przechowywania i dokładny opis. Zasadniczą część tomu stanowi, liczący ponad siedemset stron, inwentarz (Ring. I i Ring. II). Praca uzupełniona została o konkordancje sygnatur, indeksy (osób i geograficzny), wykaz skrótów oraz opatrzona streszczeniem w języku angielskim.

Warszawa

Paweł Fijałkowski
AR tom 35

Ringelblum rozpoczął pracę nad monografią poświęconą historii Żydów w Warszawie już w okresie studenckim, a podsumowaniem pierwszego etapu była jego rozprawa doktorska, obroniona w 1927 r., opublikowana następnie jako Żydzi w Warszawie, cz. I. Od czasów najdawniejszych do ostatniego wygnania w r. 1527 (Warszawa 1932). Prawdopodobnie już wówczas Ringelblum pracował nad drugą częścią monografii, obejmującą okres od 1527 do 1795 r. Niestety, trudna sytuacja życiowa badacza sprawiła, że pisanie książki przeciągało się. W chwili wybuchu wojny tekst pozostawał w rękopisie i został ukryty w lutym 1943 r. wraz z innymi dokumentami stanowiącymi drugą część archiwum Oneg Szabat.

Warszawa

Tadeusz Epsztein Eleonora Bergman
AR Tom 30

Chaskiel (Jecheskiel, Haskiel, Henryk) Wilczyński należy do najmniej znanych współpracowników „Oneg Szabatˮ. Jego dorobek przedwojenny z dziedziny krytyki literackiej uległ zapomnieniu, a prace na temat historii Żydów polskich w pierwszej połowie XIX wieku, zamieszczone w niniejszym tomie, nie były nigdy publikowane. Wilczyński pokazał w nich, jak bardzo Żydom zależało na normalnym życiu w Polsce, bez wyrzekania się własnego języka, kultury i świadomości, i jak bardzo im to utrudniano. Dokumentował walkę Żydów o prawa obywatelskie, o prawo do uprawiania wolnych zawodów, o możliwość służby w wojsku i możliwość pracy na roli. Wartość jego prac podnoszą także źródła, z których korzystał; część z nich uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej. W getcie warszawskim Wilczyński był administratorem domu przy ulicy Ogrodowej 43. Zamieszczone w niniejszym tomie związane z tym dokumenty, ilustrujące los ludzi poddanych niemieckiej machinie biurokratycznej w trakcie przesiedleń do getta i redukcji granic getta, to materiał unikalny, dotąd zupełnie nieznany.

Warszawa

Anna Ciałowicz
AR tom 32

W eseju pisanym pod koniec 1943 r. Emanuel Ringelblum wspominał: „Od razu w pierwszych miesiącach po podjęciu przeze mnie pracy w »Oneg Szabat« przyciągnąłem kilku ludzi do współpracy, ale nie było z tego wielkiego pożytku. Dopiero w osobie młodego historyka, rabina Szymona Huberbanda, »Oneg Szabat« pozyskał jednego ze swych najlepszych współpracownikówˮ. Huberband stracił swoją najbliższą rodzinę już w czwartym dniu wojny. Potem dokumentował wszelkie tragedie, wszelkie rodzaje śmierci, jakie na okupowanych ziemiach polskich spotkały Żydów tylko za to, że nimi byli. Skrupulatnie opisywał proces niszczenia wielowiekowego dorobku gmin żydowskich w niemal sześćdziesięciu miejscowościach pozawarszawskich. Zginął w Treblince w lecie 1942 r. W pośmiertnym wspomnieniu napisał o nim Menachem Kon: „Będąc wielkim uczonym w Torze, biegłym w kodeksach prawnych i komentarzach rabinicznych, człowiekiem ściśle przestrzegającym praw religijnych, żarliwym chasydem o gorącym sercu, używał przy tym trzeźwego rozumuˮ.

Tadeusz Epsztein Justyna Majewska Aleksandra Bańkowska
AR tom 15

Piętnasty tom dokumentów z Archiwum Ringelbluma składa się z trzech części. Pierwsza zawiera materiały dotyczące kampanii wrześniowej 1939 r., w tym relacje żołnierzy Żydów z obozów jenieckich. Znajdziemy tu informacje o przebiegu konkretnych działań wojennych, sytuacji na froncie, losach poszczególnych jednostek wojskowych, a także wstrząsające opisy zniszczeń, śmierci i dramatów ludzkich. Warto podkreślić, że autorzy tekstów reprezentują bardzo różne stanowiska względem opisywanych wydarzeń. W drugiej części opublikowano zbiór tzw. listów kaliskich z lat 1939–1941. Jest to jedyny zbiór listów w Archiwum Ringelbluma, który został uporządkowany i spisany już w getcie warszawskim przez współpracowników „Oneg Szabat”. Niestety, zachowała się tylko część listów, przeważnie w bardzo złym stanie, gdyż uległy poważnym uszkodzeniom, przechowywane pod ziemią w latach 1942–1946. Jednak nawet w szczątkowej formie ta kolekcja jest ważnym świadectwem o losach Żydów kaliskich, w wielu przypadkach może ostatnim po nich śladem. Zbiór umieszczony w trzeciej części tomu, tzw. listy płockie, zawiera korespondencję wysyłaną w pierwszej połowie 1941 r. do getta warszawskiego przez przesiedleńców z Płocka, rozproszonych po różnych miasteczkach na Kielecczyźnie. Płocczanie pisali listy do swojego ziomkostwa w Warszawie, prosząc o pomoc materialną i wsparcie, a jednocześnie relacjonowali wciąż pogarszającą się sytuację i brak perspektyw jej poprawy.

Warszawa

Martyna Rusiniak-Karwat Alicja Jarkowska-Natkaniec
AR tom 16

Niniejszy tom dokumentów zawiera tytuły prasowe wydawane przez Bund i jego młodzieżową organizację Cukunft w getcie warszawskim w latach 1940–1942. Zaprezentowano tu tytuły i numery pism zachowanych w Archiwum Ringelbluma, uzupełnione o numery i tytuły znajdujące się w innych kolekcjach archiwalnych. Dzięki temu czytelnik otrzymuje zebraną w jednym tomie całą dostępną prasę Bundu wydawaną w języku żydowskim (jidysz) i polskim. Artykuły zawierają informacje dotyczące gettowej codzienności, a także sytuacji Polaków pod okupacją niemiecką, stosunków polsko-żydowskich i działań wojennych. Poszczególne teksty dają możliwość nie tylko poznania stanu świadomości ludzi tamtego czasu, ale też pokazują, jak szybki był wówczas obieg informacji. Zebrane w jednym tomie wszystkie obecnie dostępne numery konspiracyjnej prasy bundowskiej ukazują się po raz pierwszy w języku polskim. Wiele z nich – zniszczonych, rozproszonych po różnych kolekcjach archiwalnych – było dotychczas niedostępnych dla czytelnika, nawet specjalisty. Ich edycja wypełnia istotną lukę w badaniach poświęconych działalności Bundu i jego młodzieżowych organizacji w okresie II wojny światowej.

Warszawa

Joanna Nalewajko-Kulikov
AR tom 29

Nowy przekład wszystkich zidentyfikowanych do dziś notatek Emanuela Ringelbluma spisywanych między wrześniem 1939 a styczniem 1943 r., i zaopatrzonych w nowy aparat krytyczny. Przyjęta perspektywa edytorska zwraca uwagę na notatki Ringelbluma jako na piśmienną praktykę życia codziennego i osadza je w kontekście pozostałych materiałów Archiwum Getta Warszawskiego, dla którego stanowiły one inspirację i punkt wyjścia.

Warszawa

Marta Janczewska
AR tom 12

Materiał prezentowany w niniejszym tomie, w przeważającej części publikowany po raz pierwszy, dokumentuje pracę instytucji administrującej największym skupiskiem Żydów w okupowanej Europie. Publikacja obejmuje prawie wszystkie dokumenty związane z warszawskim Judenratem, które zachowały się w Konspiracyjnym Archiwum Getta Warszawy. Nie uwzględnione zostały jedynie pojedyncze pozycje publikowane już we wcześniejszych tomach serii Archiwum Ringelbluma. Tom podzielony jest na dwie zasadnicze części: do 22 lipca 1942 r. oraz po tej dacie. Moment rozpoczęcia tzw. wielkiej akcji likwidacyjnej stał się tragiczną cezurą nie tylko w życiu mieszkańców warszawskiego getta, ale także w historii instytucji Rady Żydowskiej. Część pierwsza dokumentuje więc walkę społeczności żydowskiej o przetrwanie, druga ilustruje okoliczności śmierci mieszkańców warszawskiego getta. Czytelnik znajdzie w niniejszym tomie m.in. bogatą korespondencję Rady ze zwierzchnimi instytucjami niemieckimi. Niezwykle ciekawą część publikacji stanowią też dokumenty wewnętrzne Rady - materiały różnych wydziałów i agend, w tym Służby Porządkowej (m.in. rozkazy dzienne Józefa Szeryńskiego, szefa policji żydowskiej).

Warszawa

Magdalena Siek
AR tom 9

Tom 9 Archiwum Ringelbluma zawiera dokumenty dotyczące północnych i zachodnich ziem polskich, włączonych w 1939 r. przez okupanta niemieckiego do tzw. Kraju Warty. Zawiera głównie relacje opisujące kampanię wrześniową i pierwsze miesiące okupacji. Nie brak w tych świadectwach opisów zbrodni dokonywanych już w pierwszych dniach wojny przez wkraczające do Polski wojska niemieckie. Autorzy relacji nie tylko pokazują prześladowania wymierzone w ludność żydowską, ale także często mówią o sytuacji ludności polskiej. Na wielu przykładach poznajemy szczegółowo politykę i metody stosowane wobec ludności żydowskiej przez administrację wojskową, a później cywilną Kraju Warty. Bardzo ważnym problemem poruszanym w różnych dokumentach jest przesiedlenie Żydów do Generalnego Gubernatorstwa, a także kwestia działalności ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem. Zdecydowana większość dokumentów publikowanych w tym tomie nie była wcześniej omawiana w literaturze przedmiotu i drukowana.

Warszawa

Magdalena Siek
AR tom 8

W tomie 8 Archiwum Ringelbluma Czytelnik znajdzie relacje dokumentujące życie Żydów na terenach wcielonych do Rzeszy: w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, rejencji ciechanowskiej i na Górnym Śląsku. Zawarto w nim przede wszystkim relacje uchodźców, zmuszonych do opuszczenia swoich domów w pierwszych tygodniach wojny, oraz osób objętych akcją koncentracji Żydów w większych ośrodkach na terenach należących do Rzeszy i przesiedlania ich z tych terenów do Generalnego Gubernatorstwa. W większości relacje te dotyczą okresu od pierwszych dni wojny do lutego i marca 1941 r. W wielu dokumentach można spotkać wspomnienia sięgające okresu przedwojennego, krótkie szkice z historii opisywanych miast, czy relacje z przygotowań do wojny. Zdecydowana większość dokumentów i relacji publikowanych w tym tomie nie była wcześniej drukowana, ani nie znajduje swojego miejsca w dyskursie naukowym.

Warszawa

Agnieszka Żółkiewska Marek Tuszewicki
AR tom 26

Tom obejmuje literacką spuściznę getta warszawskiego zachowaną w Archiwum Ringelbluma. Ukazuje różne oblicza życia artystycznego „miasta za murem”. Zaświadcza o bogatym, wielojęzycznym repertuarze imprez kulturalnych, które pomagały mierzyć się z okropieństwami codzienności: represjami, głodem, wszechobecną śmiercią. Utwory powstałe w warunkach zamknięcia – zarówno wysokich lotów poezja, proza i dramat, jak też przyśpiewki tworzone w aresztach i szopach – służyły w równym stopniu twórcom i odbiorcom, wyznaczając przestrzeń spontanicznej twórczości. Niniejszy tom zawiera również przekład jedynej wydanej drukiem przez podziemie getta antologii literackiej „Pajn un gwure” (Męka i bohaterstwo) oraz niezwykły zbiór tekstów folkloru, żywe echo warszawskiej ulicy, odciętej od reszty miasta.