Proste
Zaawansowane
Usuń formularz

Struktura

Wyczyść

Filtry

Kategoria

Instytucja

Współpracownik

Hasło przedmiotowe

Autor

Język

Lokalizacja

Wydawca

Podziwiani/podziwiane

Mamy dziś swoje gwiazdy/gwiazdorów i celebrytów/celebrytki. Mieli swoich/swoje nasi przodkowie. Jidyszowa prasa międzywojenna ze zbiorów ŻIH dostarcza wiedzy na temat wybitnych postaci, charyzmaty...

pełny opis

Powrót
Ester-Rochl Kamińska [nekrolog]

Ester-Rochl Kamińska [nekrolog] mb63

mb63

W wieku 56 lat w niedzielę rano [27 XII 1925] zmarła w Warszawie słynna artystka żydowska Estera Rachela Kamińska. Była aktywna na scenie przez 33 lata. Zadebiutowała w roli Mirele w sztuce "Kołdunie" ("Kiszefmacherin") [Czarownica] [A. Goldfadena] w 1892 r. Z czasem stała się "dumą teatru jidysz". Swoimi kreacjami w "lepszych" [literackich] sztukach żydowskich oraz w dramatach klasycznych zjednywała dla teatru jidysz nawet ludzi zwykle trzymających się z dala od widowni teatru jidysz. Dzięki jej osiągnięciom artystycznym ostatnie 28 lat w życiu teatralnym Europy można nazwać epoką Estery Racheli Kamińskiej. Jej sukcesy artystyczne można uznać za triumfy nowego teatru jidysz. Przed kilku miesiącami, już poważnie chora, aktorka wypowiedziała się dla "Literarisze Bleter". W nekrologu cytuje się jej słowa o "słodko-gorzkim" losie osoby, która na dobre i złe związała swój los ze sceną jidysz. Cytat ten, nie tylko ze względu na treść, ale i styl, stanowi przyczynek do badania roli kobiety w teatrze jidysz i jej samoświadomości. Nekrolog ilustruje fotografia aktorki z 1902 r.

Kurce awtobiografje fun Ester-Rochl Kamińska [Krótka autobiografia Estery Racheli Kamińskiej]

Kurce awtobiografje fun Ester-Rochl Kamińska [Krótka autobiografia Estery Racheli Kamińskiej] mb74

mb74

Początek autobiografii artystki poświęcony jest dzieciństwu i sytuacji rodzinnej. Dowiadujemy się, że aktorka urodziła się w 1870 r. w miejscowości Porozów w guberni grodzieńskiej. Pewne novum stanowi informacja, że chociaż ojciec sam zaliczał siebie do „klekojdesz” (funkcjonariuszy gminy), ona – najmłodsze z siedmiorga dzieci, zapamiętała go jako „luftmencza” (człowieka bez konkretnego stałego zajęcia). Swoją rodzinę nazywa „kantorską”, ponieważ jeden jej brat był chazenem w Niemczech, a drugi w Polsce. Dom rodzinny przedstawia jako położony w pobliżu takich instytucji żydowskich (i jednocześnie miejsc), jak szul [synagoga], bes-medresz [dom studiów i modlitwy] i hegdesz [przytułek dla biedaków]. Zauważa, że na jej edukację składał się jeden semestr lekcji u rebicyn i nauka pieśni żydowskich i nieżydowskich od koleżanek i „bachurim” [młodzieńców] z besmedreszu. Kamińska wspomina, że do 1887 r. (czyli do wieku 17 lat) nigdy nie była w teatrze. Ale gdy się dowiedziała, że „Eldorado” w Warszawie poszukuje odtwórczyni ról dziecięcych, była gotowa podjąć to wyzwanie. Na przeszkodzie stanęli jednak rodzice, którzy uważali to za „chilul-haSzem [profanację Imienia Bożego]. Po śmierci rodziców, w 1892 dołączyła do zespołu [Mojsze] Weisfelda i „starszego” Szwarcbarda [Dawida] jeszcze pod panieńskim nazwiskiem Halpern. Od razu, jak twierdzi, została primadonną. Jej pierwszą rolą była Mirele w sztuce [A. Goldfadena] „Czarownica”. Rok później wyszła za mąż za Abrahama Icchaka Kamińskiego. Oboje przejęli kierownictwo zespołu i wyruszyli na objazd prowincji. Aktorka wraca myślą do prymitywnych warunków, w jakich przychodziło im wtedy występować. Nadmienia, że musieli udawać, że grają po niemiecku, a nie w jidysz (choć wprost nie mówi o wprowadzeniu zakazu przedstawień w jidysz w Cesarstwie Rosyjskim w latach 1883-1905). Podaje z pamięci przykład fragmentu przerobionego na „niemiecki” (w przypisie zamieszcza się dla porównania brzmienie oryginału).

Cu Mojsze Brodersons bazuch in Wilne [W sprawie wizyty Mojżesza Brodersona w Wilnie]

Cu Mojsze Brodersons bazuch in Wilne [W sprawie wizyty Mojżesza Brodersona w Wilnie] mb57

mb57

M. Broderson przyjedzie do Wilna na zaproszenie Kunstgezelszaft [Towarzystwa Artystycznego]. Jest to nie tylko jeden z najwybitniejszych reprezentantów młodej poezji żydowskiej, ale także wspaniały recytator, oczarowujący słuchaczy muzycznością swojej poezji. "Poezo-koncert" odbędzie się w Kunstgezelszaft. [Mojsze Broderson (1890 Moskwa - 1956 Warszawa) poeta jidysz, tłumacz poezji, malarz, rysownik, twórca teatralny. W czasie I wojny światowej przebywał w Moskwie i nawiązał kontakty z artystami rosyjskimi. W latach 1918-39 mieszkał w Łodzi. Był współzałożycielem almanachu i grupy literacko-artystycznej "Jung Jidysz" (1919). Jego pierwszy tomik poetycki- "Szwarce fliterlech" [Czarne błyskotki] wyszedł w 1913. Jego twórczość literacka i plastyczna mieściła się w nurcie ekspresjonistyczno-futurystycznym. W Wilnie był już znany, gdyż na początku 1918 r. przebywał tu i współpracował z Ludowym Komisarzem Oświaty Litwy i Białorusi. Jego poezję cechują eksperymenty brzmieniowe, słowne, neologizmy itp. Znany był z charyzmy i daru improwizacji.]

Marc Chagall wegn Jehoaszn [Marc Chagall o Jehoaszu]

Marc Chagall wegn Jehoaszn [Marc Chagall o Jehoaszu] mb22

mb22

Tekst nadesłany do redakcji "Literarisze Bleter" z prośbą o publikację. Znany malarz za pośrednictwem czasopisma wyraża głęboki smutek, jakim napawa go wieść o śmierci Jehoasza. Nie znał go osobiście, ale jego postać kojarzy mu się z wyczekiwanym przekładem Biblii [hebrajskiej na jidysz]. Los Jehoasza jest dla Chagalla szczególnie poruszający. "W naszych czasach, kiedy duszą handluje się hurtowo i detalicznie" ta strata jest dojmująca. On, zdaniem malarza, jest już szczęśliwy. Przez długie lata nocami obcował z prorokami. Jak gdyby od dawna był na TAMTYM świecie. Ci, którzy pozostali na TYM świecie będą odczuwali jego nieobecność, gdyż takich, jakim był Jehoasz, jest wśród żywych niewielu. [Jehoasz (Yehoash), właśc. Solomon Blumgarten (Bloomgarden) ur. w 1872 (1871?) na Litwie, zmarł 10 I 1927 w Nowym Jorku. Był autorem wierszy, opowiadań i bajek w jidysz oraz kilku artykułów w języku angielskim. Dużą popularnością cieszyło się jego tłumaczenie Tanachu (Biblii hebrajskiej) na jidysz (w 1910 r. ukazały się 2 tomy), uważane za arcydzieło literackie w tym języku. Marc Chagall [Segal] (1887-1985) ur. jako Mojsze Zacharowicz Szagałow w Łoźnie k. Witebska na Białorusi (wówczas w cesarstwie rosyjskim), wybitny malarz, grafik, scenograf pochodzenia żydowskiego zaliczany do kręgu Ecole de Paris.]

Der disput iber der jidiszer froj [Dyskusja nad kobietą żydowską]

Der disput iber der jidiszer froj [Dyskusja nad kobietą żydowską] mb85

mb85

W szabes [6 II] odbędzie się impreza Kunst-Gezelszaft zasługująca na uwagę. Po imprezie "Sąd nad inteligencją żydowską" zwrócono uwagę na kwestię odpowiedzialności kobiety żydowskiej wobec narodu ["folk"] i kultury. W czasie zapowiadanej dysputy problem ten zostanie wszechstronnie wyjaśniony, m.in. w mowach oskarżycielskich i obrończych: adw. Emanuela Smilo, D. Kaplan-Kaplanskiego, Z. Rejzena, Chone Blanksztejna, Nechamy Epsztejn oraz Sary Rejzen. Ponadto udział weźmie poeta Mojsze Broderson, który z pewnością będzie miał do dodania wiele oryginalnych spostrzeżeń. Kto z szerszej publiczności chciałby zabrać głos, proszony jest o wcześniejsze zapisanie się w kancelarii Towarzystwa (ul. Szeroka 66 m. 4). [Wydarzenie należy do bardzo popularnej w okresie międzywojennym nie tylko w Polsce (także m.in. w USA i Ziemi Izraela) formy imprezy społecznej, politycznej, kulturalnej (często o charakterze propagandowo-promocyjnym) typu "Sąd nad <<Dybukiem>>", "Śmiech w teatrze żydowskim na ławie oskarżonych", "Małżeństwo na ławie oskarżonych". W imprezach tych nierzadko brali udział (w rolach sędziów, prokuratorów i obrońców) praktykujący prawnicy, wprowadzając elementy autentycznej procedury sądowej. Mojsze Broderson (1890 Moskwa - 1956 Warszawa) poeta jidysz, tłumacz poezji, malarz, rysownik, twórca teatralny. W latach 1918-39 mieszkał w Łodzi. Był współzałożycielem almanachu i grupy literacko-artystycznej "Jung Jidysz" (1919). Jego twórczość literacka i plastyczna mieściła się w nurcie ekspresjonistyczno-futurystycznym. W Wilnie był już znany, gdyż na początku 1918 r. przebywał tu i współpracował z Ludowym Komisarzem Oświaty Litwy i Białorusi. Jego poezję cechują eksperymenty brzmieniowe, słowne, neologizmy itp. Znany był z charyzmy i daru improwizacji.]

Liliputn [Liliputy, mali ludzie]

Liliputn [Liliputy, mali ludzie] mb91

mb91

Anons występów w Wilnie (w teatrze Eden, ul. Szeroka 36) "pierwszej polskiej trupy komediowo-operetkowej" złożonej z liliputów. Występy codziennie od niedzieli 8 II o godz. 20.00. "Nadzwyczajna sensacja po raz pierwszy w Wilnie"; "najmniejsi ludzie w Polsce, nie wyżsi niż o wzroście 1 m, w wieku od 20 do 40 lat"; Repertuar: 1. "Der manżet" [Mankiet], komedia w 1 a.; 2. "Andrusi rojchert [sic] papirosn" [Andrusy "dymi" papierosy], farsa scen. 3. "Di chasene ofn Wejchsl" [Ślub nad Wisłą/Ślub na Wiśle]; "Tańce i ewolucje"; Udział: śpiewak operowy Wł. Lubicz-Kubaszewski; w niedzielę [8 II] o 16.00 specjalne przedstawienie liliputów, pełne humoru i śmiechu, dla młodzieży szkolnej i dzieci [Anons stanowi źródło do badań świata widowisk w Wilnie, popularnych widowisk polskich oglądanych przez Żydów; repertuaru i tras objazdów trup; form promocji. Notabene obecnie zainteresowanie performansami ludzi o "niekonwencjonalnych ciałach" powróciło w postaci tzw. "freak shows". Uwaga: Tytuł drugiej pozycji repertuarowej został niepoprawnie przetłumaczony na jidysz, prawdopodobnie z powodu nieznajomości znaczenia polskiego regionalizmu "andrus" ('łobuziak, psotnik'), pochodzącego ze świata krakowskiej kultury podwórkowej. Także nazwa Wisły została podana w wersji niemieckiej, nie jidysz.]